صرف سهام اساس استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی IFRS

بخش ۱: مبانی و مفاهیم کلیدی صرف سهام

این بخش درک پایه‌ای محکمی از صرف سهام ایجاد می‌کند. در ابتدا مفهوم آن تعریف می‌شود. سپس هدف و ماهیت حسابداری آن تشریح می‌گردد. این مقدمه، زمینه را برای بررسی قوانین پیچیده IFRS فراهم می‌کند.

۱-۱: صرف سهام چیست؟ یک تعریف بنیادین

صرف سهام مبلغی است که یک شرکت برای سهام خود دریافت می‌کند. این مبلغ مازاد بر ارزش اسمی یا صوری آن سهام است.1 بنابراین، صرف سهام تفاوت بین قیمت انتشار و ارزش اسمی سهام را نشان می‌دهد.  این مازاد پرداختی، ارزش واقعی بازار سهام را منعکس می‌کند. ارزش بازار اغلب بالاتر از ارزش اسمی صوری است که شرکت تعیین کرده است. صرف سهام یک جزء از حقوق صاحبان سهام محسوب می‌شود. این مبلغ درآمد یا سود نیست. صرف سهام تنها از فروش مستقیم سهام توسط شرکت ایجاد می‌شود. این فروش می‌تواند در عرضه اولیه عمومی یا افزایش سرمایه رخ دهد. معاملات ثانویه سهام بین سرمایه‌گذاران تأثیری بر حساب صرف سهام ندارد. 

۱-۲: چرا شرکت‌ها سهام را با صرف منتشر می‌کنند؟

شرکت‌ها برای جذب سرمایه اضافی سهام را با صرف منتشر می‌کنند. این سرمایه برای توسعه کسب‌وکار، تملک، یا تحقیق و توسعه استفاده می‌شود. همچنین می‌تواند به کاهش بدهی‌ها کمک کند. این کار بدون کاهش قابل توجه مالکیت سهامداران فعلی انجام می‌شود. انتشار با صرف تضمین می‌کند که قیمت فروش، ارزش واقعی بازار سهام را منعکس می‌کند. این امر به‌ویژه برای شرکت‌های معتبر و موفق با وضعیت مالی قوی اهمیت دارد. وجود صرف سهام بالا، نشانه اعتماد قوی سرمایه‌گذاران است. این موضوع تقاضای زیاد برای سهام شرکت و ارزش درک‌شده بالای آن را نشان می‌دهد. 

۱-۳: حساب صرف سهام: یک ثبت حسابداری، نه یک حساب بانکی

حساب صرف سهام یک ثبت حسابداری در بخش حقوق صاحبان سهام است. این حساب در صورت وضعیت مالی (ترازنامه) نمایش داده می‌شود. این حساب یک حساب بانکی مجزا نیست که وجوه در آن نگهداری شود. وجه نقد دریافت‌شده بخشی از وجوه عمومی شرکت است. صرف سهام به عنوان یک اندوخته غیرقابل توزیع طبقه‌بندی می‌شود. این بدان معناست که این وجوه را نمی‌توان به عنوان سود تلقی کرد. همچنین نمی‌توان از آن برای اهداف عمومی مانند پرداخت سود سهام استفاده کرد. تفکیک بین “حساب” به عنوان یک ثبت دفتری و “حساب بانکی” بسیار مهم است. این تفکیک از یک تصور غلط رایج جلوگیری می‌کند.

۱-۴: محاسبه صرف سهام: یک فرمول ساده

فرمول محاسبه صرف سهام بسیار ساده است. این محاسبه بر اساس تفاوت قیمت انتشار و ارزش اسمی انجام می‌شود. فرمول آن به شرح زیر است :

$$ \text{صرف سهام} = (\text{قیمت انتشار هر سهم} – \text{ارزش اسمی هر سهم}) \times \teاستانداردxt{تعداد سهام منتشر شده} $$

برای مثال، شرکتی ۱۰۰۰ سهم با ارزش اسمی ۱ دلار منتشر می‌کند. سرمایه‌گذاران برای هر سهم ۱۵ دلار پرداخت می‌کنند. در این حالت، سرمایه سهام شرکت ۱۰۰۰ دلار افزایش می‌یابد. این مبلغ حاصل ضرب ۱۰۰۰ سهم در ارزش اسمی ۱ دلار است. مبلغ صرف سهام برابر با ۱۴۰۰۰ دلار خواهد بود. این عدد از فرمول $ (15 – 1) \times 1000 $ به دست می‌آید. اجزای این فرمول توسط نیروهای متفاوتی تعیین می‌شوند. ارزش اسمی یک مفهوم حقوقی و تاریخی است. اما قیمت انتشار تحت تأثیر پویایی‌های پیچیده بازار قرار دارد.

۱-۵: اصطلاحات جایگزین: سرمایه پرداخت شده اضافی (APIC)

صرف سهام با عناوین دیگری نیز شناخته می‌شود. رایج‌ترین اصطلاح جایگزین “سرمایه پرداخت شده اضافی” یا APIC است.  عناوین دیگری مانند “اندوخته صرف” یا “سرمایه پرداخت شده مازاد بر ارزش اسمی” نیز استفاده می‌شود.  این اصطلاحات اغلب به جای یکدیگر به کار می‌روند. این موضوع به‌ویژه در استانداردهای حسابداری پذیرفته شده عمومی آمریکا (US GAAP) رایج است. اما همه آنها به یک مفهوم اشاره دارند. تنوع اصطلاحات، بازتابی از زمینه‌های نظارتی و تاریخی متفاوت است. درک این مترادف‌ها برای متخصصانی که در محیط جهانی کار می‌کنند ضروری است. این دانش به تحلیل صحیح صورت‌های مالی حوزه‌های قضایی مختلف کمک می‌کند.

بخش ۲: الزامات IFRS برای طبقه‌بندی و شناسایی

این بخش از مفاهیم عمومی فراتر رفته و به قوانین فنی خاص تحت IFRS می‌پردازد. در اینجا توضیح داده می‌شود که چرا و چگونه صرف سهام به عنوان حقوق صاحبان سهام تلقی می‌شود.

۲-۱: اصل بنیادین IAS 32: رجحان محتوا بر شکل

اصل اصلی استاندارد حسابداری بین‌المللی ۳۲ (IAS 32) یک قاعده کلیدی است. طبق این اصل، یک ابزار مالی باید بر اساس محتوای قرارداد طبقه‌بندی شود. شکل قانونی آن در این طبقه‌بندی ملاک نیست. این اصل به عنوان “رجحان محتوا بر شکل” شناخته می‌شود. یک بدهی مالی شامل یک تعهد قراردادی برای تحویل وجه نقد است. در مقابل، یک ابزار حقوق صاحبان سهام نشان‌دهنده منافع باقی‌مانده در دارایی‌های یک واحد تجاری است. این منافع پس از کسر تمام بدهی‌های آن محاسبه می‌شود. اصل رجحان محتوا بر شکل، سنگ بنای گزارشگری مالی مدرن است. این اصل دلیل نهایی تلقی شدن صرف سهام به عنوان حقوق صاحبان سهام است.

۲-۲: صرف سهام به عنوان یک ابزار حقوق صاحبان سهام

یک ابزار مالی تنها در صورتی به عنوان حقوق صاحبان سهام طبقه‌بندی می‌شود که دو شرط داشته باشد. اول اینکه هیچ تعهد قراردادی برای تحویل وجه نقد نداشته باشد. دوم اینکه اگر با سهام خود شرکت تسویه شود، شامل تعداد ثابتی سهام در ازای مبلغ ثابتی وجه نقد باشد. صرف سهام از انتشار سهام عادی ناشی می‌شود. این حساب هیچ تعهد بازپرداختی ندارد. بنابراین، تعریف یک ابزار حقوق صاحبان سهام را برآورده می‌کند. برخی حوزه‌های قضایی به سمت سهام بدون ارزش اسمی حرکت کرده‌اند. در این سیستم‌ها، مفهوم صرف سهام برای انتشارات جدید از بین می‌رود. با این حال، طبق IFRS، اگر تمایز قانونی حذف شود، حسابداری نیز می‌تواند از آن پیروی کند. 

۲-۳: نقش IFRS 9 در شناسایی اولیه

استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی ۹ (IFRS 9) نحوه طبقه‌بندی و اندازه‌گیری دارایی‌ها و بدهی‌های مالی را مشخص می‌کند. در شناسایی اولیه، یک واحد تجاری ابزار مالی را به ارزش منصفانه اندازه‌گیری می‌کند. اگرچه IFRS 9 مستقیماً بر حساب صرف سهام حاکم نیست، اما بر معامله‌ای که آن را ایجاد می‌کند، حاکم است. اصل ارزش منصفانه در IFRS 9، ارزش کل معامله را تعیین می‌کند. این ارزش کل سپس بین سرمایه سهام و صرف سهام تخصیص می‌یابد. بنابراین، IFRS 9 ارزش کل معامله را فراهم می‌کند. در حالی که IAS 32 و قوانین شرکت‌ها، قوانین تقسیم آن ارزش در حقوق صاحبان سهام را ارائه می‌دهند.

۲-۴: رویکرد IFRS 2 برای پرداخت‌های مبتنی بر سهام

استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی ۲ (IFRS 2) بر حسابداری پرداخت‌های مبتنی بر سهام حاکم است. این معاملات زمانی رخ می‌دهد که یک واحد تجاری در ازای ابزارهای حقوق صاحبان سهام خود، کالا یا خدمات دریافت می‌کند. مثال آن، اعطای سهام به کارکنان یا تأمین‌کنندگان است. این معاملات به ارزش منصفانه کالاها یا خدمات دریافت شده اندازه‌گیری می‌شوند. اگر ارزش منصفانه کالاها یا خدمات به طور قابل اتکایی قابل اندازه‌گیری نباشد، از ارزش منصفانه ابزارهای حقوق صاحبان سهام اعطا شده استفاده می‌شود. ثبت متقابل برای یک پرداخت مبتنی بر سهام با تسویه از طریق سهام، بدهکار کردن هزینه یا دارایی و بستانکار کردن حقوق صاحبان سهام است. این بستانکاری حقوق صاحبان سهام، هنگام انتشار بین سرمایه و صرف سهام تقسیم می‌شود.

بخش ۳: نحوه ارائه در صورت‌های مالی طبق IAS 1

این بخش به کاربرد عملی ارائه صرف سهام در صورت‌های مالی می‌پردازد. تمرکز اصلی بر الزامات استاندارد اولیه ارائه، یعنی IAS 1 است.

۳-۱: جایگاه صرف سهام در صورت وضعیت مالی

استاندارد حسابداری بین‌المللی ۱ (IAS 1) الزامات ارائه صورت وضعیت مالی را تعیین می‌کند. این استاندارد ایجاب می‌کند که صورت وضعیت مالی شامل اقلامی برای “سرمایه منتشر شده و اندوخته‌های قابل تخصیص به مالکان واحد تجاری اصلی” باشد. صرف سهام در بخش حقوق صاحبان سهام صورت وضعیت مالی ارائه می‌شود. این حساب معمولاً پس از حساب سرمایه سهام فهرست می‌شود. ترتیب ارائه (سرمایه سهام، سپس صرف سهام و بعد سود انباشته) یک منطق روایی دارد. این ترتیب داستان چگونگی شکل‌گیری حقوق صاحبان سهام شرکت را بیان می‌کند. ابتدا پایه سرمایه قانونی، سپس سرمایه اضافی اهدایی توسط مالکان و در نهایت سودهای ایجاد و نگهداری شده توسط کسب‌وکار نمایش داده می‌شود.

۳-۲: صورت تغییرات در حقوق صاحبان سهام: تطبیق حساب صرف سهام

طبق استاندارد IAS 1، صورت تغییرات در حقوق صاحبان سهام بخشی از مجموعه کامل صورت‌های مالی است. این صورت باید مغایرت‌گیری هر یک از اجزای حقوق صاحبان سهام را نشان دهد. این مغایرت‌گیری شامل حساب صرف سهام از ابتدا تا انتهای دوره مالی است. این تطبیق باید تغییرات ناشی از سود یا زیان را جداگانه افشا کند. همچنین تغییرات ناشی از سایر درآمدها و هزینه‌های جامع نیز باید افشا شود. در نهایت، تغییرات ناشی از معاملات با مالکان (مانند انتشار سهام) نیز باید به طور جداگانه نمایش داده شود. تغییرات در حساب صرف سهام، تحت عنوان “معاملات با مالکان” نشان داده می‌شود. این صورت، داستان پویای حساب صرف سهام را در طول سال روایت می‌کند.

۳-۳: الزامات افشا در یادداشت‌های توضیحی

استاندارد IAS 1 الزامات افشای اطلاعات مربوط به سرمایه شرکت را مشخص می‌کند. این افشا شامل اهداف، سیاست‌ها و فرآیندهای مدیریت سرمایه است. یک واحد تجاری باید طبقه‌بندی‌های فرعی بیشتری برای هر طبقه از سرمایه سهام افشا کند. این افشا شامل شرح ماهیت و هدف هر اندوخته در حقوق صاحبان سهام است. حساب صرف سهام نیز یکی از این اندوخته‌هاست. یادداشت‌های توضیحی، “قواعد بازی” مربوط به صرف سهام را شرح می‌دهند. در حالی که صورت تغییرات در حقوق صاحبان سهام نشان می‌دهد چه اتفاقی افتاده است، یادداشت‌ها چرایی و چگونگی آن را توضیح می‌دهند. این افشا برای درک کامل انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری حیاتی است.

۳-۴: نقش IFRS 7 در افشای اطلاعات مرتبط

استاندارد IFRS 7 نیازمند افشای اطلاعات در مورد اهمیت ابزارهای مالی است. همچنین ماهیت و میزان ریسک‌های ناشی از آنها نیز باید افشا شود. صرف سهام خود یک ابزار حقوق صاحبان سهام است. بنابراین تا حد زیادی خارج از دامنه اصلی افشای ریسک IFRS 7 قرار دارد. با این حال، این استاندارد به دلیل ارتباط با معاملات مرتبط، حائز اهمیت است. هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری در حال بررسی گسترش IFRS 7 است. هدف این است که الزامات افشای خاص‌تری برای ابزارهای حقوق صاحبان سهام صادر شده توسط یک واحد تجاری گنجانده شود. این اقدام به استفاده‌کنندگان کمک می‌کند تا نحوه تأمین مالی و ساختار مالکیت واحد تجاری را بهتر درک کنند. این نشان می‌دهد که هیئت استانداردها فعالانه برای افزایش شفافیت در مورد تمام ابزارهای سرمایه‌ای تلاش می‌کند.

بخش ۴: موارد استفاده و محدودیت‌های حساب صرف سهام

این بخش کاربرد عملی حساب صرف سهام را پوشش می‌دهد. در اینجا توضیح داده می‌شود که طبق IFRS و قوانین شرکت‌ها، از این حساب برای چه مواردی می‌توان و نمی‌توان استفاده کرد.

۴-۱: استفاده از صرف سهام برای پوشش هزینه‌های انتشار سهام

یکی از کاربردهای اصلی مجاز حساب صرف سهام، پوشش هزینه‌های انتشار سهام جدید است.1 این هزینه‌ها شامل کارمزد تعهد پذیره‌نویسی، هزینه‌های حقوقی، کمیسیون‌ها و هزینه‌های نظارتی می‌شود. استاندارد IAS 32.37 مشخص می‌کند که تنها هزینه‌های افزایشی قابل کسر از حقوق صاحبان سهام هستند. این هزینه‌ها باید مستقیماً به معامله حقوق صاحبان سهام قابل انتساب باشند. تفسیر “افزایشی” و “مستقیماً قابل انتساب” نیازمند قضاوت حرفه‌ای قابل توجهی است. هزینه‌های مربوط به سایر فعالیت‌ها باید تخصیص یابند. برای مثال، هزینه‌های مربوط به کسب پذیرش در بورس برای اولین بار باید جدا شود. تنها بخشی که به انتشار سهام مربوط است، از حقوق صاحبان سهام کسر می‌شود. 

۴-۲: انتشار سهام جایزه از محل صرف سهام

یکی دیگر از کاربردهای کلیدی حساب صرف سهام، انتشار سهام جایزه است. این سهام به صورت کاملاً پرداخت شده به سهامداران فعلی اعطا می‌شود.  این فرآیند شامل تبدیل اندوخته به سرمایه است. ثبت حسابداری آن، بدهکار کردن حساب صرف سهام و بستانکار کردن حساب سرمایه سهام است. این کار تعداد سهام موجود را افزایش می‌دهد. اما کل حقوق صاحبان سهام را تغییر نمی‌دهد و وجه نقد جدیدی برای شرکت فراهم نمی‌کند. این روش جایگزینی برای پرداخت سود نقدی به سهامداران است. انتشار سهام جایزه از محل صرف سهام، صرفاً یک طبقه‌بندی مجدد در داخل حقوق صاحبان سهام است. این یک معامله حسابداری است که یک شکل از سرمایه غیرقابل توزیع را به شکل دیگری تبدیل می‌کند.

۴-۳: محدودیت‌های کلیدی: غیرقابل توزیع به عنوان سود سهام

مهم‌ترین محدودیت این است که حساب صرف سهام یک اندوخته غیرقابل توزیع است.  این بدان معناست که وجوه آن نمی‌تواند برای پرداخت سود سهام به سهامداران استفاده شود. این محدودیت، نتیجه منطقی طبقه‌بندی آن به عنوان سرمایه اهدایی است. توزیع صرف سهام به عنوان سود، به منزله بازگشت سرمایه است، نه توزیع سود. این تمایز برای اصول نگهداشت سرمایه که از اعتباردهندگان شرکت محافظت می‌کند، اساسی است. همچنین، به طور کلی نمی‌توان از آن برای پوشش زیان‌های عملیاتی استفاده کرد.4 قوانین و استانداردهای حسابداری، سرمایه اهدایی را محدود می‌کنند تا از این امر جلوگیری شود.

۴-۴: نقش قوانین شرکت‌ها و اساسنامه

کاربردهای خاص حساب صرف سهام در نهایت توسط اساسنامه شرکت تعیین می‌شود. همچنین قوانین شرکت‌ها در حوزه قضایی مربوطه بر آن حاکم است.3 IFRS چارچوب حسابداری را فراهم می‌کند. اما قوانین محلی محدودیت‌های قانونی را اعمال می‌کنند. برای مثال، قانون شرکت‌های بریتانیا در سال ۲۰۰۶، ایجاد و استفاده از حساب صرف سهام را دیکته می‌کند. این موضوع تعامل حیاتی بین IFRS و قوانین ملی را نشان می‌دهد. یک حسابدار باید از هر دو آگاه باشد. در حالی که IFRS ممکن است یک رویه حسابداری را در اصل مجاز بداند، این رویه همیشه تابع واقعیت‌های قانونی حوزه قضایی است.

بخش ۵: پیامدهای استراتژیک و نتیجه‌گیری

این بخش پایانی، بحث را از قوانین حسابداری به مدیریت مالی استراتژیک ارتقا می‌دهد و یک نتیجه‌گیری آینده‌نگر ارائه می‌کند.

۵-۱: صرف سهام به عنوان شاخصی از اعتماد سرمایه‌گذار

موجودی بالا یا رو به رشد حساب ، نشانه قوی اعتماد سرمایه‌گذاران است. این موضوع نشان‌دهنده برداشت مثبت بازار از ارزش و چشم‌انداز آینده شرکت است. این حساب تمایل سرمایه‌گذاران برای مشارکت در سرمایه را نشان می‌دهد. آنها حاضرند ارزشی بسیار بالاتر از ارزش اسمی یا دفتری پرداخت کنند. از دیدگاه مالی استراتژیک، حساب صرف سهام چیزی بیش از یک عدد در ترازنامه است. این حساب یک شاخص کلیدی عملکرد برای توانایی شرکت در جذب سرمایه است. همچنین بازتابی از برند و اعتبار آن در بازارهای سرمایه می‌باشد.

۵-۲: تقویت ساختار سرمایه و صورت وضعیت مالی

صرف سهام به طور قابل توجهی حقوق صاحبان سهام شرکت را افزایش می‌دهد. این امر به ایجاد یک صورت وضعیت مالی قوی‌تر و سالم‌تر کمک می‌کند. یک پایه حقوق صاحبان سهام قوی، نسبت‌های اهرمی مالی را بهبود می‌بخشد. این بهبود می‌تواند هزینه تأمین مالی آتی از طریق بدهی را کاهش دهد. همچنین ثبات مالی کلی شرکت را افزایش می‌دهد. صرف سهام منبعی از سرمایه “با کیفیت بالا” است. برخلاف بدهی، نیازی به پرداخت بهره ندارد و تاریخ سررسید نیز ندارد. این ویژگی یک پایه سرمایه دائمی فراهم می‌کند که انعطاف‌پذیری مالی را افزایش می‌دهد.

۵-۳: چشم‌انداز آینده: حذف ارزش اسمی و IFRS 18

دنیای گزارشگری مالی ایستا نیست. برخی حوزه‌های قضایی در حال حذف مفهوم سهام با ارزش اسمی هستند. این روند می‌تواند حساب صرف سهام را برای انتشارات جدید منسوخ کند. در این صورت، این حساب با سرمایه در یک حساب واحد “سرمایه اعلام شده” ادغام می‌شود. همچنین، استاندارد جدید IFRS 18 جایگزین IAS 1 خواهد شد. این استاندارد ساختار جدیدی برای صورت سود و زیان با دسته‌بندی‌های جدید (عملیاتی، سرمایه‌گذاری، تأمین مالی) معرفی می‌کند. این تغییرات می‌تواند نحوه ارائه برخی هزینه‌ها و درآمدهای مرتبط با حقوق صاحبان سهام را تغییر دهد. یک حسابدار حرفه‌ای باید از این روندهای همگرا آگاه باشد.

۵-۴: نتیجه‌گیری: مدیریت مؤثر برای خلق ارزش

صرف سهام یک جزء حیاتی از حقوق صاحبان سهام تحت IFRS است. این حساب نشان‌دهنده سرمایه اهدایی مازاد بر ارزش اسمی است. طبقه‌بندی آن به عنوان حقوق صاحبان سهام، توسط اصل “رجحان محتوا بر شکل” در IAS 32 تعیین می‌شود. ارائه آن توسط IAS 1 کنترل می‌شود و استفاده از آن به اهداف سرمایه‌ای محدود است. مدیریت مؤثر صرف سهام یک عنصر کلیدی در مدیریت مالی استراتژیک است. این مدیریت از انتشار تا استفاده را در بر می‌گیرد. این رویکرد صورت وضعیت مالی را تقویت می‌کند، اعتماد بازار را نشان می‌دهد و در نهایت به خلق ارزش بلندمدت برای سهامداران کمک می‌کند.

————————————————————————————-

برای دریافت مشاوره و نیز آگاهی کامل از شرایط ارائه خدمات با ما در تماس باشید :

تلفن ۱ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۲

تلفن ۲ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۳

فکس :    ۸۸۲۰۵۷۶۶   ۲۱  ۹۸++