ارزش در معرض ریسک (VaR) چیست؟

مفهومی کلیدی در مدیریت ریسک مالی

مقدمه

در دنیای پرنوسان مالی، مدیریت ریسک یکی از مهم‌ترین وظایف مدیران سرمایه‌گذاری، تحلیل‌گران مالی و نهادهای مالی محسوب می‌شود. یکی از ابزارهای پیشرفته در این زمینه، ارزش در معرض ریسک (VaR – Value at Risk) است که به ما امکان می‌دهد میزان زیان بالقوه یک دارایی یا پرتفوی را در یک بازه زمانی مشخص و با یک سطح اطمینان معلوم برآورد کنیم.

تعریف VaR

ارزش در معرض ریسک، معیاری آماری است که نشان می‌دهد یک سرمایه‌گذاری در بدترین حالت محتمل، چه میزان زیان ممکن است متحمل شود. به‌طور خاص، VaR به این پرسش پاسخ می‌دهد:

“با چه احتمال (مثلاً ۹۵٪)، حداکثر زیانی که ممکن است در یک بازه زمانی مشخص (مثلاً یک روز یا یک ماه) متوجه سرمایه ما شود چقدر خواهد بود؟”

برای مثال، اگر گفته شود VaR یک‌روزه یک پرتفوی ۱۰ میلیارد تومانی برابر با ۳۰۰ میلیون تومان با سطح اطمینان ۹۵٪ است، به این معناست که:
در ۹۵٪ مواقع، زیان روزانه از ۳۰۰ میلیون تومان بیشتر نخواهد شد؛ اما در ۵٪ مواقع ممکن است زیانی بیش از این رقم رخ دهد.

اجزای کلیدی VaR

1. بازه زمانی: می‌تواند روزانه، هفتگی، ماهانه یا سالانه باشد.

2. سطح اطمینان: معمولاً ۹۵٪ یا ۹۹٪ در نظر گرفته می‌شود.

3. مقدار زیان محتمل: بیانگر ارزش پولی ریسک است.

روش‌های محاسبه VaR

۱. روش تحلیلی (پارامتریک)

در این روش، فرض می‌شود بازدهی دارایی‌ها توزیع نرمال دارند. فرمول کلی به شکل زیر است:

این روش برای دارایی‌هایی با توزیع نرمال مناسب است، اما در شرایط بازار بحرانی ممکن است دقت پایینی داشته باشد.

۲. روش شبیه‌سازی تاریخی

در این روش، بازده‌های واقعی تاریخی بررسی شده و زیان‌های محتمل مرتب می‌شوند. سپس درصدی از بدترین زیان‌ها (مثلاً ۵٪ پایین‌تر) به عنوان VaR در نظر گرفته می‌شود. این روش انعکاسی واقعی از عملکرد گذشته بازار است.

۳. روش شبیه‌سازی مونت‌کارلو

در این تکنیک پیشرفته، هزاران مسیر ممکن برای بازده دارایی‌ها با استفاده از فرآیندهای تصادفی شبیه‌سازی می‌شود. سپس میزان زیان در هر سناریو بررسی شده و از دل آن VaR استخراج می‌گردد. این روش دقت بالا دارد اما بسیار زمان‌بر و محاسباتی است.

کاربردهای عملی ارزش در معرض ریسک (VaR)

• مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری‌ها
  بانک‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های بیمه از VaR برای سنجش و محدود کردن ریسک استفاده می‌کنند.

• تنظیم مقررات مالی
  نهادهای ناظر مانند بانک مرکزی یا بورس‌ها از VaR برای تعیین حداقل سرمایه مورد نیاز مؤسسات استفاده می‌کنند.

• تصمیم‌گیری استراتژیک
  مدیران مالی با کمک VaR تصمیم می‌گیرند که چه میزان سرمایه در معرض ریسک قرار گیرد و در چه دارایی‌هایی سرمایه‌گذاری شود.

مثال عددی از محاسبه ارزش در معرض ریسک (VaR)

فرض کنید بازده روزانه یک پرتفوی به ارزش ۵ میلیارد تومان، دارای انحراف معیار روزانه ۲٪ باشد. اگر سطح اطمینان ۹۵٪ در نظر گرفته شود:

$$VaR=1.65\times 0.02\times 5,000,000,000=165,000,000$$

یعنی با احتمال ۹۵٪، در بدترین روز ممکن، زیان بیشتر از ۱۶۵ میلیون تومان نخواهد بود.

مزایای ارزش در معرض ریسک (VaR)

• سادگی در تفسیر برای مدیران غیرمالی

• قابلیت استفاده در انواع دارایی‌ها و صنایع

• امکان تلفیق در سیستم‌های گزارش‌دهی ریسک

محدودیت‌ها و انتقادات

• فرض توزیع نرمال در بسیاری از روش‌ها دقیق نیست.

• رویدادهای غیرمترقبه (Tail Risk) را خوب پوشش نمی‌دهد.

• مقدار VaR هیچ‌گاه نشان نمی‌دهد در صورت رخ دادن رویداد بدتر از آن، میزان زیان چقدر خواهد بود.

نتیجه‌گیری

ارزش در معرض ریسک (VaR)  یکی از مؤثرترین ابزارهای مدیریت ریسک در بازارهای مالی است که امکان سنجش کمی زیان‌های احتمالی را فراهم می‌کند. با وجود محدودیت‌های آن، همچنان در تصمیم‌گیری‌های کلان مالی نقش حیاتی ایفا می‌کند و در کنار سایر ابزارهای ریسک‌سنجی، دیدی جامع به مدیران مالی می‌دهد.

منابع مورد استفاده

• Jorion, Philippe (Value at Risk)

• Hull, John (Risk Management and Financial Institutions)

• منابع بین‌المللی آموزش CFA

———————————————————————————-

برای دریافت مشاوره و نیز آگاهی کامل از شرایط ارائه خدمات حسابداری با ما در تماس باشید :

تلفن ۱ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۲

تلفن ۲ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۳

فکس :    ۸۸۲۰۵۷۶۶   ۲۱  ۹۸++

Email: Info@ArghamNegar.com