سهم جاری بدهی‌های اجاره بر اساس استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی IFRS 16
بخش ۱: مقدمه: تحول در حسابداری اجاره با IFRS 16
تغییر بنیادین از IAS 17 به IFRS 16
درخصوص سهم جاری بدهی‌های اجاره باید گفت ، استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی ۱۶ (IFRS 16) یک تحول اساسی در حسابداری اجاره است. این استاندارد نحوه شناسایی قراردادهای اجاره توسط شرکت‌ها را بازتعریف می‌کند. قبل از آن، استاندارد حسابداری بین‌المللی ۱۷ (IAS 17) حاکم بود. IAS 17 بین اجاره‌های سرمایه‌ای و اجاره‌های عملیاتی تمایز قائل می‌شد. اجاره‌های سرمایه‌ای در ترازنامه ثبت می‌شدند. اما اجاره‌های عملیاتی خارج از ترازنامه باقی می‌ماندند. این موضوع منجر به تأمین مالی خارج از ترازنامه می‌شد. در نتیجه، تعهدات قابل توجهی از دید استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی پنهان می‌ماند. این استاندارد جدید به طور اساسی نحوه انعکاس تعهدات اجاره در ترازنامه را تغییر می‌دهد.
هدف اصلی: شفافیت و قابلیت مقایسه
هدف اصلی IFRS 16 افزایش شفافیت و قابلیت مقایسه بود. این استاندارد به دنبال حذف رویه تأمین مالی خارج از ترازنامه است. IFRS 16 شرکت‌ها را ملزم می‌کند تقریباً تمام اجاره‌ها را در ترازنامه شناسایی کنند. این کار تصویری واقعی‌تر از دارایی‌ها و تعهدات مالی یک شرکت ارائه می‌دهد.1 در نتیجه، استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی می‌توانند شرکت‌ها را بهتر مقایسه کنند. آن‌ها می‌توانند شرکتی که دارایی‌ها را اجاره می‌کند با شرکتی که برای خرید دارایی وام می‌گیرد، مقایسه نمایند. این استاندارد با الزام شرکت‌ها به شناسایی تقریباً تمام اجاره‌ها در ترازنامه، به این هدف دست می‌یابد. این امر تصویری دقیق‌تر از تعهدات مالی آن‌ها ارائه می‌دهد.
معرفی مدل واحد برای اجاره‌کننده
استاندارد IFRS 16 یک مدل حسابداری واحد برای اجاره‌کننده معرفی می‌کند. طبق این مدل، با تمام قراردادهای اجاره (به جز چند استثنای محدود) مشابه اجاره‌های سرمایه‌ای در IAS 17 رفتار می‌شود. این رویکرد منجر به شناسایی یک
دارایی حق استفاده (ROU) و یک بدهی اجاره متناظر در صورت وضعیت مالی می‌شود. دارایی حق استفاده، حق اجاره‌کننده برای استفاده از دارایی پایه را نشان می‌دهد. بدهی اجاره نیز تعهد اجاره‌کننده برای پرداخت اجاره‌بها در آینده را منعکس می‌کند. این مدل دوگانه، دیدگاه جامعی از وضعیت مالی شرکت ارائه می‌دهد.
دامنه کاربرد استاندارد و استثنائات
استاندارد IFRS 16 تقریباً برای تمام قراردادهای اجاره کاربرد دارد. با این حال، دو معافیت اختیاری برای اجاره‌کنندگان در نظر گرفته شده است. این معافیت‌ها به ساده‌سازی حسابداری برای اجاره‌های کم‌اهمیت کمک می‌کنند. اولین معافیت مربوط به
اجاره‌های کوتاه‌مدت است. این اجاره‌ها دارای دوره ۱۲ ماهه یا کمتر هستند. دومین معافیت برای
اجاره دارایی‌های کم‌ارزش است. این دارایی‌ها در حالت نو، ارزش کمی دارند (مثلاً کمتر از ۵٬۰۰۰ دلار). اگر شرکتی از این معافیت‌ها استفاده کند، پرداخت‌های اجاره را به عنوان هزینه در طول دوره اجاره شناسایی می‌کند. در این حالت، دارایی حق استفاده و بدهی اجاره شناسایی نمی‌شود. با این حال، باید توجه داشت که ارقام نهایی ثبت شده در ترازنامه، هرچند دقیق به نظر می‌رسند، بر پایه قضاوت‌های حرفه‌ای قابل توجهی بنا شده‌اند. تعیین دقیق مدت اجاره، به ویژه در صورت وجود گزینه‌های تمدید یا فسخ، یک برآورد کلیدی است.1 همچنین، محاسبه نرخ تنزیل مناسب نیز نیازمند قضاوت است. بنابراین، تحلیلگران باید مفروضات پشت این اعداد را به دقت بررسی کنند.
بخش ۲: بدهی اجاره: تعریف و شناسایی اولیه
تعریف بدهی اجاره
بر اساس IFRS 16، بدهی اجاره به عنوان ارزش فعلی پرداخت‌های اجاره تعریف می‌شود. این پرداخت‌ها در تاریخ شروع اجاره پرداخت نشده‌اند. بدهی اجاره نشان‌دهنده تعهد مالی اجاره‌کننده برای انجام پرداخت‌ها در طول دوره اجاره است. این بدهی با در نظر گرفتن ارزش زمانی پول محاسبه می‌شود. در واقع، این بدهی، تعهد شرکت به پرداخت‌های آتی را به ارزش امروز منعکس می‌کند. شناسایی صحیح این بدهی برای ارائه تصویری کامل از اهرم مالی شرکت ضروری است. این تعریف، پایه و اساس تمام محاسبات بعدی را تشکیل می‌دهد.
اندازه‌گیری اولیه بدهی اجاره
فرآیند اندازه‌گیری اولیه بدهی اجاره در تاریخ شروع قرارداد انجام می‌شود. این بدهی از طریق تنزیل پرداخت‌های آتی اجاره با یک نرخ تنزیل مناسب محاسبه می‌گردد. پرداخت‌های اجاره شامل اجزای مختلفی است. این اجزا شامل پرداخت‌های ثابت، پرداخت‌های متغیر وابسته به یک شاخص یا نرخ، و مبالغ تضمین شده تحت ارزش باقی‌مانده است. همچنین، پرداخت‌های مربوط به گزینه‌های خرید یا فسخ نیز در صورت اطمینان معقول از استفاده، لحاظ می‌شوند. نرخ تنزیل نقش بسیار مهمی در این محاسبه دارد. استاندارد، استفاده از
نرخ بهره ضمنی اجاره را در اولویت قرار می‌دهد. اگر این نرخ به راحتی قابل تعیین نباشد، اجاره‌کننده باید از نرخ استقراض اضافی (IBR) خود استفاده کند.
دارایی حق استفاده (ROU)
در کنار شناسایی بدهی اجاره، یک دارایی حق استفاده نیز شناسایی می‌شود. مبلغ اولیه دارایی حق استفاده برابر با مبلغ اولیه بدهی اجاره است. سپس این مبلغ برای هزینه‌های مستقیم اولیه و پرداخت‌های قبل از شروع اجاره تعدیل می‌شود. همچنین، هرگونه مشوق اجاره‌ای دریافت شده از این مبلغ کسر می‌گردد. این رویکرد، ارتباط مستقیم بین بدهی و دارایی در ترازنامه را برقرار می‌کند. باید توجه داشت که انتخاب نرخ تنزیل یک اقدام صرفاً فنی نیست. تعیین نرخ استقراض اضافی (IBR) نیازمند قضاوت قابل توجهی است و می‌تواند به عنوان یک اهرم استراتژیک برای مدیریت ترازنامه عمل کند. نرخ تنزیل پایین‌تر منجر به بدهی و دارایی اولیه بالاتر می‌شود و بالعکس. این موضوع بر نسبت‌های مالی تأثیر می‌گذارد و تحلیلگران باید افشای قضاوت‌های کلیدی را به دقت بررسی کنند.
بخش ۳: اندازه‌گیری پس از شناخت و استهلاک بدهی
روش هزینه مستهلک شده
پس از شناسایی اولیه، بدهی اجاره با استفاده از روش هزینه مستهلک شده اندازه‌گیری می‌شود. این کار از طریق روش نرخ بهره مؤثر انجام می‌گیرد. این مفهوم برای حسابداران آشناست. این روش مشابه حسابداری برای وام‌های بانکی است. در هر دوره گزارشگری، مبلغ دفتری بدهی برای شناسایی هزینه بهره افزایش می‌یابد. سپس با پرداخت اجاره‌بها، مبلغ بدهی کاهش پیدا می‌کند. این فرآیند تضمین می‌کند که بدهی به طور سیستماتیک در طول عمر قرارداد مستهلک شود. این روش به درستی هزینه تأمین مالی مرتبط با اجاره را در هر دوره منعکس می‌کند.
مکانیسم استهلاک بدهی
فرآیند استهلاک بدهی اجاره شامل دو مرحله اصلی در هر دوره است. اول، مبلغ دفتری بدهی با هزینه بهره دوره افزایش می‌یابد. هزینه بهره از حاصل‌ضرب نرخ تنزیل در مانده اولیه بدهی محاسبه می‌شود. دوم، مبلغ دفتری بدهی به اندازه پرداخت‌های انجام شده در آن دوره کاهش می‌یابد. این فرآیند منجر به یک الگوی هزینه “سنگین در ابتدا” می‌شود. یعنی مجموع هزینه (بهره + استهلاک دارایی) در سال‌های اولیه اجاره بیشتر است. دلیل این امر، بالاتر بودن هزینه بهره در ابتدای دوره است.2 با گذشت زمان و کاهش مانده بدهی، هزینه بهره نیز کاهش می‌یابد.
جدول استهلاک بدهی اجاره
برای پیگیری فرآیند استهلاک، از ابزاری به نام جدول استهلاک بدهی اجاره استفاده می‌شود. این جدول یک ابزار ضروری برای حسابداری اجاره است. این جدول به طور سیستماتیک مانده اولیه بدهی، هزینه بهره، پرداخت نقدی، کاهش اصل بدهی و مانده پایانی بدهی را برای هر دوره نشان می‌دهد. جدول استهلاک، مبنای تمام ثبت‌های حسابداری بعدی است. همچنین این جدول برای تفکیک صحیح بدهی به بخش‌های جاری و غیرجاری ضروری است. این ابزار به حسابداران کمک می‌کند تا محاسبات را با دقت و به طور مداوم انجام دهند.
تجدید اندازه‌گیری بدهی اجاره
بدهی اجاره یک رقم ثابت نیست و ممکن است در طول دوره اجاره تغییر کند. در صورت تغییر در پرداخت‌های آتی اجاره، بدهی باید مجدداً اندازه‌گیری شود. این تغییرات می‌تواند ناشی از اصلاح قرارداد، تغییر در یک شاخص، یا ارزیابی مجدد دوره اجاره باشد. برای مثال، اگر اجاره‌کننده تصمیم به استفاده از گزینه تمدید بگیرد، پرداخت‌های آتی و در نتیجه بدهی اجاره تغییر خواهد کرد. اصلاحیه‌های استاندارد، مانند اصلاحیه مربوط به معاملات فروش و اجاره مجدد، نشان می‌دهد که این حوزه پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و در حال تکامل است. این تجدید اندازه‌گیری‌ها تضمین می‌کند که بدهی همواره تعهدات واقعی شرکت را منعکس کند.
بخش ۴: محاسبه و تفکیک سهم جاری بدهی‌های اجاره
اصل اساسی طبقه‌بندی (IAS 1)
اساس طبقه‌بندی بدهی‌ها در استاندارد حسابداری بین‌المللی ۱ (IAS 1)، ارائه صورت‌های مالی، تعریف شده است. بر اساس این استاندارد، یک بدهی زمانی به عنوان جاری طبقه‌بندی می‌شود که انتظار رود ظرف یک سال پس از دوره گزارشگری تسویه شود. تمام بدهی‌های دیگر به عنوان غیرجاری طبقه‌بندی می‌شوند. این اصل بنیادی مستقیماً در مورد بدهی اجاره نیز اعمال می‌شود. بنابراین، بخشی از کل بدهی اجاره که در دوازده ماه آینده تسویه خواهد شد، باید به عنوان سهم جاری بدهی‌های اجاره شناسایی و گزارش شود. این تفکیک برای ارزیابی نقدینگی کوتاه‌مدت شرکت بسیار مهم است.
تعریف سهم جاری بدهی‌های اجاره
مفهوم کلیدی سهم جاری بدهی‌های اجاره باید به درستی درک شود. این بخش صرفاً معادل پرداخت‌های نقدی ۱۲ ماه آینده نیست. بلکه، سهم جاری بدهی‌های اجاره آن بخش از اصل بدهی است که طبق برنامه در ۱۲ ماه پس از تاریخ گزارشگری تسویه (مستهلک) خواهد شد. جزء بهره پرداخت‌های آتی، هزینه دوره آتی محسوب می‌شود. این جزء بهره در تاریخ گزارشگری بخشی از اصل بدهی نیست. بنابراین، برای محاسبه دقیق
سهم جاری بدهی‌های اجاره، باید بین اصل و فرع بدهی تمایز قائل شد. این تفکیک از طریق جدول استهلاک بدهی امکان‌پذیر می‌شود.
روش محاسبه گام به گام
محاسبه دقیق سهم جاری بدهی‌های اجاره یک فرآیند سیستماتیک است. این فرآیند با استفاده از جدول استهلاک بدهی انجام می‌شود. مراحل زیر روش محاسبه را نشان می‌دهد:
۱. مانده کل بدهی اجاره را در پایان دوره گزارشگری جاری (سال “س”) مشخص کنید. این رقم از ستون “مانده پایانی” جدول استهلاک برای سال “س” به دست می‌آید.
۲. به یک سال بعد در جدول استهلاک نگاه کنید. مانده کل بدهی اجاره را در پایان دوره گزارشگری بعدی (سال “س+۱”) پیدا کنید. این رقم نشان‌دهنده بخش غیرجاری بدهی در پایان سال “س” است.
۳. برای محاسبه سهم جاری بدهی‌های اجاره، بخش غیرجاری (مرحله ۲) را از کل بدهی (مرحله ۱) کسر کنید.
فرمول محاسبه به شرح زیر است:
سهم جاری بدهی (پایان سال س)=کل بدهی (پایان سال س)−کل بدهی (پایان سال س+۱)
این روش به درستی بخش اصلی بدهی که در سال آینده پرداخت می‌شود را جدا می‌کند.9
مثال عملی با جدول استهلاک
برای درک بهتر، یک مثال عددی ارائه می‌شود. فرض کنید یک شرکت دارایی را برای ۵ سال اجاره کرده است. بدهی اولیه 100,000 دلار و نرخ بهره سالانه 5% است. پرداخت سالانه در پایان هر سال انجام می‌شود. جدول زیر فرآیند استهلاک و نحوه محاسبه سهم جاری بدهی‌های اجاره را نشان می‌دهد.
جدول ۱: نمونه جدول استهلاک بدهی اجاره و تفکیک سهم جاری
| سال | مانده بدهی اولیه (دلار) | هزینه بهره (۵٪) (دلار) | پرداخت کل (دلار) | کاهش اصل بدهی (دلار) | مانده بدهی پایانی (دلار) |
| ۱ | 100,000 | 5,000 | (23,097) | 18,097 | 81,903 |
| ۲ | 81,903 | 4,095 | (23,097) | 19,002 | 62,901 |
| ۳ | 62,901 | 3,145 | (23,097) | 19,952 | 42,949 |
| ۴ | 42,949 | 2,147 | (23,097) | 20,950 | 21,999 |
| ۵ | 21,999 | 1,100 | (23,097) | 21,997 | 2* |
- مانده ناچیز به دلیل گرد کردن اعداد است.
نحوه محاسبه سهم جاری در پایان سال ۱:
- کل بدهی در پایان سال ۱: 81,903 دلار
- بخش غیرجاری (مانده بدهی در پایان سال ۲): 62,901 دلار
- سهم جاری بدهی‌های اجاره در پایان سال ۱: 81,903−62,901=19,002 دلار
این مبلغ دقیقاً برابر با کاهش اصل بدهی در سال ۲ است.
بخش ۵: ارائه و تأثیرات بر صورت‌های مالی
ارائه در صورت وضعیت مالی
استاندارد IFRS 16 الزامات مشخصی برای ارائه بدهی اجاره دارد. بدهی اجاره باید به صورت مجزا از سایر بدهی‌ها ارائه یا افشا شود. مهم‌تر از آن، کل بدهی باید بین بخش‌های
جاری و غیرجاری تفکیک شود. این تفکیک می‌تواند در متن اصلی صورت وضعیت مالی یا در یادداشت‌های توضیحی انجام شود. به طور مشابه، دارایی حق استفاده نیز باید جداگانه یا در همان سرفصل دارایی‌های مشابه تحت تملک (مانند اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات) ارائه شود. این نحوه ارائه به استفاده‌کنندگان کمک می‌کند تا تعهدات کوتاه‌مدت و بلندمدت شرکت را به وضوح ببینند.
تأثیر بر نسبت‌های نقدینگی
شناسایی بدهی اجاره تأثیر مستقیمی بر نسبت‌های نقدینگی دارد. نسبت جاری (دارایی‌های جاری تقسیم بر بدهی‌های جاری) معمولاً کاهش می‌یابد. دلیل این کاهش، افزایش بدهی‌های جاری به دلیل شناسایی
سهم جاری بدهی‌های اجاره است. در مقابل، دارایی‌های جاری معمولاً تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند. این کاهش در نسبت جاری ممکن است تصویری ضعیف‌تر از توانایی شرکت در بازپرداخت تعهدات کوتاه‌مدت ارائه دهد. بنابراین، تحلیلگران باید این تغییر را در ارزیابی‌های خود لحاظ کنند و آن را به عنوان یک اثر حسابداری و نه لزوماً ضعف عملیاتی، در نظر بگیرند.
تأثیر بر نسبت‌های اهرمی
اجرای IFRS 16 تأثیر چشمگیری بر نسبت‌های اهرمی دارد. نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام (کل بدهی‌ها تقسیم بر حقوق صاحبان سهام) به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. این افزایش به دلیل شناسایی کل بدهی اجاره در ترازنامه است. این موضوع تصویری دقیق‌تر و واقعی‌تر از سطح اهرم مالی شرکت ارائه می‌دهد. قبل از IFRS 16، تعهدات اجاره عملیاتی پنهان می‌ماند و سطح واقعی بدهی کمتر از واقعیت نشان داده می‌شد. اکنون، سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان دید بهتری نسبت به کل تعهدات مالی شرکت دارند.
تأثیر بر نسبت‌های سودآوری
این استاندارد بر معیارهای سودآوری نیز تأثیرگذار است. سود قبل از بهره، مالیات و استهلاک (EBITDA) افزایش می‌یابد. دلیل آن این است که هزینه اجاره عملیاتی سابق (یک هزینه عملیاتی) با دو هزینه جدید جایگزین می‌شود: استهلاک دارایی حق استفاده و هزینه بهره بدهی اجاره. از آنجا که هر دو هزینه استهلاک و بهره از محاسبه EBITDA مستثنی هستند، این معیار به طور مصنوعی افزایش می‌یابد. این تغییر می‌تواند بر ارزیابی عملکرد و همچنین طرح‌های پاداش مدیران که به EBITDA وابسته است، تأثیر بگذارد.
جدول ۲: خلاصه تأثیر IFRS 16 بر نسبت‌های مالی کلیدی
| نسبت مالی | نحوه محاسبه رایج | تأثیر مورد انتظار تحت IFRS 16 |
| نسبت جاری | دارایی‌های جاری / بدهی‌های جاری | کاهش |
| نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام | کل بدهی‌ها / حقوق صاحبان سهام | افزایش |
| گردش دارایی‌ها | فروش / کل دارایی‌ها | کاهش |
| EBITDA | سود قبل از بهره، مالیات و استهلاک | افزایش |
| جریان نقد عملیاتی | جریان نقد حاصل از فعالیت‌های عملیاتی | افزایش |
تأثیر بر صورت جریان‌های نقدی
طبقه‌بندی جریان‌های نقدی نیز تحت تأثیر IFRS 16 تغییر می‌کند. پرداخت‌های نقدی برای بخش اصل بدهی اجاره به عنوان فعالیت‌های تأمین مالی طبقه‌بندی می‌شود. بخش بهره معمولاً بسته به سیاست شرکت، در فعالیت‌های عملیاتی یا تأمین مالی قرار می‌گیرد. این امر باعث انتقال خروج وجه نقد از فعالیت‌های عملیاتی به فعالیت‌های تأمین مالی می‌شود. در نتیجه، جریان نقد عملیاتی گزارش شده افزایش می‌یابد. این تغییرات صرفاً حسابداری هستند، اما می‌توانند پیامدهای واقعی داشته باشند. این تغییرات می‌توانند بر شروط قراردادهای وام (covenants) که بر اساس نسبت‌های مالی خاصی تنظیم شده‌اند، تأثیر بگذارند و حتی منجر به نقض آن‌ها شوند. این موضوع می‌تواند بر رتبه اعتباری شرکت و توانایی آن برای جذب سرمایه جدید تأثیر منفی بگذارد.
بخش ۶: نتیجه‌گیری: اهمیت دقت در طبقه‌بندی
استاندارد IFRS 16 با الزام به شناسایی دارایی‌های حق استفاده و بدهی‌های اجاره در ترازنامه، شفافیت را به طور قابل توجهی افزایش داده است. این استاندارد مدل حسابداری واحدی را برای اجاره‌کنندگان معرفی کرده و به رویه تأمین مالی خارج از ترازنامه که تحت IAS 17 رایج بود، پایان داده است. همانطور که در این مقاله تشریح شد، شناسایی، اندازه‌گیری و استهلاک بدهی اجاره فرآیندی پیچیده و مبتنی بر قضاوت‌های حرفه‌ای است. این فرآیند تأثیرات گسترده‌ای بر صورت‌های مالی و نسبت‌های کلیدی دارد.
پیام اصلی این مقاله این است که محاسبه و طبقه‌بندی صحیح سهم جاری بدهی‌های اجاره یک تمرین حسابداری جزئی نیست. این امر برای رعایت الزامات IFRS 16 و IAS 1 حیاتی است. طبقه‌بندی نادرست می‌تواند به طور قابل توجهی وضعیت نقدینگی کوتاه‌مدت و سلامت مالی یک شرکت را نادرست نشان دهد. این موضوع منجر به تحلیل‌های ناقص و تصمیم‌گیری‌های اشتباه توسط سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی می‌شود.
در نهایت، طبقه‌بندی دقیق برای ارائه تصویری صادقانه از تعهدات کوتاه‌مدت و وضعیت نقدینگی کلی یک واحد تجاری ضروری است. با توجه به پیچیدگی‌های استاندارد و اصلاحیه‌های مداوم آن، یادگیری مستمر و هوشیاری برای تمام متخصصان مالی امری الزامی است. تنها از این طریق می‌توان اطمینان حاصل کرد که صورت‌های مالی به درستی ماهیت اقتصادی قراردادهای اجاره را منعکس می‌کنند.
————————————————————————————-
برای دریافت مشاوره و نیز آگاهی کامل از شرایط ارائه خدمات با ما در تماس باشید :
تلفن ۱ : ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۲
تلفن ۲ : ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۳
فکس : ۸۸۲۰۵۷۶۶ ۲۱ ۹۸++
Loading...