بودجه عملیاتی، سرمایه‌ای و نقدی

در فضای رقابتی کسب‌وکارهای امروزی، برنامه‌ریزی مالی دقیق با تدوین بودجه یکی از مهم‌ترین ابزارها برای کنترل هزینه‌ها و تخصیص منابع شرکت است. بودجه‌ها معمولا برای دوره‌های یکساله تهیه می‌شوند و به مدیران مالی کمک می‌کنند تا هزینه‌ها و درآمدها را پیش‌بینی و مدیریت کنند. از جمله مهم‌ترین انواع بودجه می‌توان به بودجه عملیاتی، بودجه سرمایه‌ای و بودجه نقدی اشاره کرد. هر یک از این بودجه‌ها نقش ویژه‌ای در برنامه‌ریزی مالی شرکت‌ها دارند. در ادامه، به توضیح دقیق هر یک از این انواع بودجه می‌پردازیم.

بودجه عملیاتی

بودجه عملیاتی (یا بودجه جاری) برنامه‌ای است که درآمدها و هزینه‌های عملیاتی روزمره سازمان را پیش‌بینی می‌کند. این بودجه معمولا دوره مالی یک ساله شرکت را دربرمی‌گیرد و شامل پیش‌بینی فروش، هزینه‌های تولید، مواد اولیه و سایر هزینه‌های جاری می‌شود. به عبارت دیگر، بودجه عملیاتی نقشه راه مالی برای فعالیت‌های روزانه شرکت است. مدیران مالی از آن برای تعیین حاشیه سود و بودجه‌بندی هزینه‌ها در واحدهای مختلف سازمان استفاده می‌کنند. مدیران مالی معمولا بودجه عملیاتی را به صورت ماهانه یا فصلی بررسی می‌کنند. سپس آن را با عملکرد واقعی مقایسه می‌کنند تا انحراف‌ها شناسایی شده و کنترل شوند.

بودجه سرمایه‌ای

بودجه سرمایه‌ای (بودجه بلندمدت) مربوط به سرمایه‌گذاری‌های عمده و دارایی‌های بلندمدت شرکت است. این نوع بودجه برای برنامه‌ریزی مخارج کلان مانند خرید تجهیزات جدید، ساخت ساختمان یا گسترش کارخانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. معمولا بودجه سرمایه‌ای چندساله است و شامل برآورد هزینه و بازده سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و پیش‌بینی استهلاک دارایی‌ها می‌شود. هدف از بودجه سرمایه‌ای کمک به تصمیم‌گیری مالی راهبردی شرکت و افزایش کارایی تولید است. برای ارزیابی طرح‌ها و اولویت‌بندی آنها در بودجه سرمایه‌ای، معمولا معیارهایی مانند بازده سرمایه‌گذاری و دوره بازگشت سرمایه مورد توجه قرار می‌گیرد.

بودجه نقدی

بودجه نقدی یا بودجه جریان وجوه نقد، بر پیش‌بینی جریان وجوه نقد ورودی و خروجی تمرکز دارد. در این بودجه، وجوه نقد ورودی مانند فروش نقدی و وصول مطالبات پیش‌بینی می‌شود. همچنین پرداختی‌های نقدی مانند حقوق کارکنان، بدهی‌ها و سایر هزینه‌های جاری مشخص می‌گردد. هدف اصلی بودجه نقدی، تضمین تأمین نقدینگی کافی شرکت برای پرداخت تعهدات و هزینه‌های برنامه‌ریزی‌شده است. بودجه نقدی به مدیران مالی امکان می‌دهد تا نیاز نقدینگی شرکت را در دوره‌های مختلف پیش‌بینی کنند. در صورت پیش‌بینی کسری وجه نقد، می‌توان اقدامات جبرانی مثل تأمین مالی کوتاه‌مدت یا بهینه‌سازی هزینه‌ها را برنامه‌ریزی نمود.

جمع‌بندی

بودجه عملیاتی چارچوب درآمدها و هزینه‌های سالانه شرکت را مشخص می‌کند و هزینه‌های جاری را هدایت می‌نماید.
بودجه سرمایه‌ای بر سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و بلندمدت مانند توسعه امکانات تولید تمرکز دارد.
بودجه نقدی با کنترل وجوه نقد ورودی و خروجی، نقدینگی در دسترس شرکت را تضمین می‌کند تا هزینه‌ها و تعهدات به‌موقع پرداخت شوند.

ترکیب این سه بودجه دیدگاه جامعی از وضعیت مالی شرکت ارائه می‌دهد. این ترکیب به مدیران مالی کمک می‌کند تخصیص منابع و سرمایه‌گذاری‌ها را بهینه کنند.

منابع

Guide To Understanding Operational and Capital Budgets – Indeed (ژوئن 2025)
Defining a Budget: 3 Key Types – Mega Group Inc. (اوت 2023)
Guide to Cash Budgets: Definition, Benefits and Example – Indeed (ژوئن 2025)
Capital Budgeting vs. Operational Budgeting: What Are the Differences? – Excedr (دسامبر 2023)
What Is the Relationship Between an Operating & a Cash Budget? – Chron.com
Types of Budgets and Budgeting Models in Accounting – Planergy (مه 2025)