راهنمای استاندارد حسابداری شماره 42 : اندازه‌گیری ارزش منصفانه

استاندارد حسابداری شماره 42 ایران با عنوان “اندازه‌گیری ارزش منصفانه”، یکی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین استانداردهای حسابداری است که چارچوبی یکپارچه برای اندازه‌گیری و افشای ارزش منصفانه ارائه می‌دهد. این استاندارد که با هدف هماهنگی بیشتر با استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS 13) تدوین شده، به دنبال افزایش ثبات رویه و قابلیت مقایسه در صورت‌های مالی است. در این مقاله، به بررسی مفاهیم کلیدی، الزامات و تکنیک‌های ارزشیابی مطرح شده در استاندارد حسابداری شماره 42 می‌پردازیم.

هدف و دامنه کاربرد استاندارد حسابداری شماره 42

هدف اصلی این استاندارد، تعریف دقیق ارزش منصفانه، ارائه یک چارچوب مشخص برای اندازه‌گیری آن و تعیین الزامات افشا در این خصوص است. به طور خلاصه، هرگاه استاندارد دیگری استفاده از ارزش منصفانه را الزامی یا مجاز بداند، چارچوب و الزامات استاندارد حسابداری شماره 42 باید مورد استفاده قرار گیرد.

این استاندارد در مورد اکثر دارایی‌ها و بدهی‌ها (مالی و غیرمالی) که به ارزش منصفانه اندازه‌گیری می‌شوند، کاربرد دارد. با این حال، مواردی مانند معاملات اجاره (تحت استاندارد ۲۱) و اندازه‌گیری‌هایی که مشابه ارزش منصفانه هستند اما تعریف آن را ندارند (مانند خالص ارزش فروش در استاندارد موجودی مواد و کالا)، از دامنه کاربرد این استاندارد مستثنی شده‌اند.

ارزش منصفانه چیست؟

بر اساس استاندارد حسابداری شماره 42، ارزش منصفانه این‌گونه تعریف می‌شود:

“قیمتی که بابت فروش یک دارایی یا انتقال یک بدهی در معامله‌ای نظام‌مند بین فعالان بازار در تاریخ اندازه‌گیری، قابل دریافت یا قابل پرداخت خواهد بود.”

نکات کلیدی این تعریف عبارتند از:

• اندازه‌گیری مبتنی بر بازار: ارزش منصفانه یک دیدگاه مختص واحد تجاری نیست، بلکه بر اساس مفروضات فعالان بازار (خریداران و فروشندگان مطلع و مایل) تعیین می‌شود.
• قیمت خروجی (Exit Price): این قیمت، مبلغی است که از فروش دارایی دریافت یا برای انتقال بدهی پرداخت می‌شود، نه قیمتی که برای تحصیل دارایی پرداخت شده (قیمت ورودی).
• معامله نظام‌مند: فرض بر این است که معامله در یک بازار اصلی یا بازار دارای بیشترین مزایا و در شرایط عادی انجام می‌شود، نه در شرایط فروش اجباری یا انحلال.
• تاریخ اندازه‌گیری: ارزش منصفانه برای یک مقطع زمانی خاص (تاریخ گزارشگری) تعیین می‌شود.

تکنیک‌های ارزشیابی ارزش منصفانه

استاندارد حسابداری شماره 42 سه رویکرد اصلی را برای ارزشیابی معرفی می‌کند که واحد تجاری باید با توجه به شرایط، مناسب‌ترین تکنیک را انتخاب نماید:

۱. رویکرد بازار (Market Approach): در این روش از قیمت‌ها و اطلاعات مربوط به معاملات بازار برای دارایی‌ها یا بدهی‌های همانند یا مشابه استفاده می‌شود. قیمت‌گذاری ماتریسی یکی از تکنیک‌های این رویکرد است.

۲. رویکرد درآمد (Income Approach): این رویکرد، مبالغ آتی (مانند جریان‌های نقدی یا درآمدها) را به یک مبلغ جاری واحد (تنزیل شده) تبدیل می‌کند. تکنیک ارزش فعلی (PV) و مدل‌های قیمت‌گذاری اختیار معامله از جمله روش‌های این رویکرد هستند.

۳. رویکرد بهای تمام شده (Cost Approach): این رویکرد منعکس‌کننده مبلغی است که در حال حاضر برای جایگزین کردن ظرفیت خدمت‌دهی یک دارایی مورد نیاز است (بهای جایگزینی جاری). این روش بیشتر برای دارایی‌های مشهود کاربرد دارد.

سلسله مراتب ارزش منصفانه: قلب استاندارد حسابداری شماره 42

یکی از مهم‌ترین نوآوری‌های این استاندارد، ایجاد “سلسله مراتب ارزش منصفانه” است. این چارچوب، داده‌های ورودی مورد استفاده در تکنیک‌های ارزشیابی را در سه سطح طبقه‌بندی می‌کند تا شفافیت و قابلیت اتکای اندازه‌گیری‌ها افزایش یابد. اولویت با داده‌های قابل مشاهده و کمترین اولویت با داده‌های غیرقابل مشاهده است.

• سطح ۱: داده‌های قابل مشاهده در بازارهای فعال

• تعریف: قیمت‌های اعلام‌شده (تعدیل‌نشده) در بازارهای فعال برای دارایی‌ها یا بدهی‌های همانند.
• توضیح: این سطح، قابل‌اتکاترین شواهد برای ارزش منصفانه است.
• مثال: قیمت سهام یک شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران.

• سطح ۲: داده‌های قابل مشاهده (غیر از سطح ۱)

• تعریف: داده‌های ورودی به غیر از قیمت‌های اعلام‌شده در سطح ۱ که برای دارایی یا بدهی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، قابل مشاهده هستند.
• توضیح: این داده‌ها شامل قیمت دارایی‌های مشابه در بازارهای فعال، قیمت دارایی‌های همانند در بازارهای غیرفعال، نرخ‌های سود، منحنی‌های بازده و… می‌شود.
• مثال: ارزش‌گذاری یک ساختمان اداری با استفاده از قیمت هر متر مربع ساختمان‌های مشابه در همان منطقه.

• سطح ۳: داده‌های غیرقابل مشاهده

• تعریف: داده‌های ورودی که برای آن‌ها داده‌های بازار در دسترس نیست و با استفاده از بهترین اطلاعات در دسترس (شامل داده‌های خود واحد تجاری) ایجاد می‌شوند.
• توضیح: این سطح نیازمند قضاوت قابل توجهی است و باید زمانی استفاده شود که داده‌های سطح ۱ و ۲ در دسترس نباشند.
• مثال: ارزش‌گذاری یک دارایی نامشهود با استفاده از پیش‌بینی جریان‌های نقدی آتی خود شرکت.

الزامات کلیدی افشا

استاندارد حسابداری شماره 42 بر افشای اطلاعات کافی برای کمک به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی تأکید دارد. این افشاها به کاربران کمک می‌کند تا تکنیک‌های ارزشیابی و داده‌های ورودی مورد استفاده را ارزیابی کنند. مهم‌ترین موارد افشا عبارتند از:

• اندازه‌گیری ارزش منصفانه در پایان دوره برای هر طبقه از دارایی‌ها و بدهی‌ها.
• سطح سلسله مراتب ارزش منصفانه (۱، ۲ یا ۳) برای هر اندازه‌گیری.
• شرح تکنیک‌های ارزشیابی و داده‌های ورودی بااهمیت استفاده شده برای اندازه‌گیری‌های سطح ۲ و ۳.
• صورت تطبیق مانده‌های ابتدا و انتهای دوره برای اندازه‌گیری‌های متناوب سطح ۳.
• تحلیل حساسیت اندازه‌گیری‌های سطح ۳ نسبت به تغییر در داده‌های ورودی غیرقابل مشاهده.

نتیجه‌گیری

استاندارد حسابداری شماره 42 گامی بزرگ در جهت شفاف‌سازی و استانداردسازی اندازه‌گیری ارزش منصفانه در ایران است. درک دقیق مفاهیم آن، به‌ویژه سلسله مراتب ارزش منصفانه، برای تمام حسابداران، مدیران مالی و تحلیلگران ضروری است. این استاندارد با فراهم آوردن یک چارچوب منسجم، به افزایش کیفیت و قابلیت مقایسه گزارشگری مالی کمک شایانی می‌کند و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی را بر پایه‌ای محکم‌تر استوار می‌سازد.

استاندارد حسابداری 42 – اندازه گیری ارزش منصفانه

منبع مطلب

سازمان حسابرسی

برای دریافت خدمات حسابداری و مشاوره مالی با ما در تماس باشید :

تلفن ۱ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۲

تلفن ۲ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۳

مطالب مرتبط :

استانداردهای حسابداری ایران

روش‌های ارزش‌گذاری در حسابداری

بودجه سرمایه‌ای