راهنمای استاندارد حسابداری شماره 11 : دارایی‌های ثابت مشهود

استاندارد حسابداری شماره 11 ایران با عنوان “دارایی‌های ثابت مشهود”، یکی از بنیادی‌ترین و پرکاربردترین استانداردها در حوزه حسابداری است. این استاندارد نحوه شناسایی، اندازه‌گیری، استهلاک و افشای اطلاعات مربوط به دارایی‌های ثابت مشهود را تشریح می‌کند. درک عمیق و اجرای صحیح استاندارد حسابداری شماره 11 برای تهیه صورت‌های مالی شفاف و قابل اتکا، برای تمام حسابداران، مدیران مالی و دانشجویان این رشته ضروری است.

در این مقاله جامع، به بررسی کامل و آموزشی مفاد کلیدی این استاندارد می‌پردازیم تا شما را با تمام جنبه‌های آن آشنا کنیم.

هدف و دامنه کاربرد استاندارد حسابداری شماره 11

هدف اصلی این استاندارد، تجویز رویه‌های حسابداری برای دارایی‌های ثابت مشهود است تا استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی بتوانند اطلاعات مربوط به سرمایه‌گذاری واحد تجاری در این دارایی‌ها و تغییرات آن را درک کنند.

دارایی ثابت مشهود چیست؟ طبق تعریف استاندارد، دارایی ثابت مشهود به دارایی اطلاق می‌شود که:

• به منظور استفاده در تولید یا عرضه کالاها یا خدمات، اجاره به دیگران یا برای مقاصد اداری نگهداری می‌شود.
• انتظار می‌رود بیش از یک دوره مالی مورد استفاده قرار گیرد.

این استاندارد تقریباً برای تمام دارایی‌های ثابت مشهود کاربرد دارد، به جز مواردی مانند دارایی‌های زیستی (مربوط به استاندارد ۲۶) و حق امتیاز معادن.

شناخت و اندازه‌گیری اولیه دارایی‌های ثابت مشهود

یکی از مهم‌ترین مباحث در استاندارد حسابداری شماره 11 ، زمان و نحوه شناسایی دارایی است. یک قلم دارایی ثابت مشهود زمانی به عنوان دارایی شناسایی می‌شود که:

1. جریان منافع اقتصادی آتی مرتبط با آن به درون واحد تجاری محتمل باشد.
2. بهای تمام شده آن به گونه‌ای اتکاپذیر قابل اندازه‌گیری باشد.

اجزای بهای تمام شده

بهای تمام شده یک دارایی ثابت مشهود فقط قیمت خرید آن نیست و شامل موارد زیر است:

• قیمت خرید: شامل عوارض گمرکی و مالیات‌های غیرقابل استرداد، پس از کسر تخفیفات.
• مخارج مستقیم: هرگونه مخارجی که مستقیماً برای رساندن دارایی به محل و شرایط لازم برای بهره‌برداری تحمل می‌شود (مانند هزینه حمل، نصب، آماده‌سازی محل و حق‌الزحمه‌های حرفه‌ای).
• برآورد اولیه مخارج برچیدن و بازسازی: تعهدی که واحد تجاری برای برچیدن و جمع‌آوری دارایی و بازسازی محل آن در پایان عمر مفید تقبل می‌کند (مانند هزینه پیاده‌سازی یک دکل نفتی).

اندازه‌گیری پس از شناخت: دو انتخاب کلیدی

پس از شناسایی اولیه، استاندارد حسابداری شماره 11 به واحد تجاری اجازه می‌دهد یکی از دو روش زیر را برای تمام اقلام یک طبقه از دارایی‌ها انتخاب کند:

۱. روش بهای تمام شده (Cost Model)

در این روش، دارایی به بهای تمام شده پس از کسر استهلاک انباشته و زیان کاهش ارزش انباشته در صورت‌های مالی منعکس می‌شود. این روش، رویکردی محافظه‌کارانه و ساده‌تر است.

۲. روش تجدید ارزیابی (Revaluation Model)

در این روش، دارایی به مبلغ تجدید ارزیابی (ارزش منصفانه در تاریخ تجدید ارزیابی) پس از کسر استهلاک انباشته و زیان کاهش ارزش انباشته بعدی، ارائه می‌شود.

• ارزش منصفانه: معمولاً توسط ارزیابان مستقل و دارای صلاحیت حرفه‌ای تعیین می‌شود.
• مازاد تجدید ارزیابی: افزایش مبلغ دفتری دارایی در نتیجه تجدید ارزیابی، مستقیماً تحت عنوان “مازاد تجدید ارزیابی” در بخش حقوق صاحبان سرمایه ثبت می‌شود و درآمد دوره محسوب نمی‌گردد.
• کاهش ناشی از تجدید ارزیابی: ابتدا از محل مازاد تجدید ارزیابی همان دارایی کسر و باقیمانده به عنوان هزینه دوره شناسایی می‌شود.

نکته مهم: اگر یک قلم از یک طبقه دارایی تجدید ارزیابی شود، تمام اقلام آن طبقه (مثلاً تمام ساختمان‌ها) باید تجدید ارزیابی شوند تا از گزارشگری انتخابی جلوگیری شود.

استهلاک: تخصیص بهای تمام شده طی عمر مفید

استهلاک فرآیند تخصیص سیستماتیک “مبلغ استهلاک‌پذیر” یک دارایی طی “عمر مفید” آن است.

• مبلغ استهلاک‌پذیر: بهای تمام شده دارایی (یا مبلغ تجدید ارزیابی شده) منهای ارزش باقیمانده آن.
• عمر مفید: مدت زمانی که انتظار می‌رود دارایی برای واحد تجاری مفید باشد.
• شروع استهلاک: استهلاک از زمانی آغاز می‌شود که دارایی آماده بهره‌برداری است، نه لزوماً از زمان استفاده واقعی.

استاندارد حسابداری شماره 11 روش‌های مختلفی را برای استهلاک مجاز می‌داند:

• روش خط مستقیم : مبلغ ثابتی از استهلاک در هر دوره شناسایی می‌شود.
• روش نزولی: مبلغ استهلاک در سال‌های ابتدایی بیشتر و به تدریج کاهش می‌یابد.
• روش مبتنی بر کارکرد (تعداد تولید): استهلاک بر مبنای میزان استفاده یا تولید دارایی محاسبه می‌شود.

انتخاب روش استهلاک باید منعکس‌کننده الگوی مصرف منافع اقتصادی دارایی باشد.

مخارج بعدی و تعمیرات

استاندارد حسابداری شماره 11 بین مخارجی که به مبلغ دفتری دارایی اضافه می‌شوند (مخارج سرمایه‌ای) و مخارجی که به عنوان هزینه دوره شناسایی می‌شوند (مخارج جاری) تمایز قائل می‌شود.

• مخارج سرمایه‌ای: مخارجی که موجب بهبود وضعیت دارایی و افزایش منافع اقتصادی آتی آن می‌شوند (مانند افزایش عمر مفید یا ظرفیت تولید). این مخارج به بهای تمام شده دارایی اضافه می‌شوند.
• مخارج جاری: مخارج روزمره تعمیر و نگهداری که برای حفظ وضعیت فعلی دارایی انجام می‌شوند، در زمان وقوع به عنوان هزینه شناسایی می‌گردند.

برکناری و واگذاری دارایی

یک دارایی ثابت مشهود باید در زمان واگذاری یا زمانی که هیچ منافع اقتصادی آتی از آن انتظار نمی‌رود، از حساب‌ها حذف (برکنار) شود. سود یا زیان ناشی از واگذاری، از تفاوت بین عواید خالص واگذاری و مبلغ دفتری دارایی محاسبه و در صورت سود و زیان شناسایی می‌شود.

جمع‌بندی

استاندارد حسابداری شماره 11 چارچوبی جامع برای حسابداری دارایی‌های ثابت مشهود فراهم می‌کند. تسلط بر مفاهیمی چون شناخت، بهای تمام شده، روش‌های اندازه‌گیری پس از شناخت (بهای تمام شده و تجدید ارزیابی)، استهلاک و افشا برای هر فعال حوزه مالی حیاتی است. اجرای دقیق این استاندارد به افزایش شفافیت و قابلیت مقایسه صورت‌های مالی کمک شایانی می‌کند.

استاندارد حسابداری 11- داراییهای ثابت مشهود

منبع مطلب

سازمان حسابرسی

برای دریافت خدمات حسابداری و مشاوره مالی  با ما در تماس باشید :

تلفن ۱ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۲

تلفن ۲ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۳

مطالب مرتبط :

استانداردهای حسابداری ایران

دارایی ثابت مشهود

اقلام ترازنامه

سهم جاری بدهی‌های اجاره

ماده 150 قانون مالیاتهای مستقیم