صورت‌های مالی اساسی: راهنمای مدیران بر اساس آخرین استانداردهای IFRS

اهمیت درک صورت‌های مالی برای راهبری کسب‌وکار

صورت‌های مالی اساسی ، فراتر از یک الزام قانونی، ابزارهایی حیاتی برای راهبری، کنترل و رشد پایدار کسب‌وکار محسوب می‌شوند. این گزارش‌ها، تصویری جامع از سلامت و عملکرد اقتصادی شرکت ارائه می‌دهند و به مدیران در اتخاذ تصمیمات آگاهانه و استراتژیک یاری می‌رسانند. در دنیای پیچیده امروز، توانایی تفسیر صحیح این اسناد، مهارتی کلیدی برای هر مدیر موفق است. درک عمیق از وضعیت مالی، سودآوری و جریان‌های نقدی، به مدیران امکان می‌دهد تا فرصت‌ها را شناسایی کرده، ریسک‌ها را مدیریت نموده و منابع شرکت را بهینه‌تر تخصیص دهند. این گزارش‌ها نه تنها عملکرد گذشته را منعکس می‌کنند، بلکه می‌توانند به عنوان مبنایی برای پیش‌بینی آینده و تدوین استراتژی‌های موثر عمل کنند.

بخش ۱: آشنایی با صورت‌های مالی اساسی و استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS)

۱.۱. صورت‌های مالی اساسی چه هستند و چرا برای مدیران حیاتی‌اند؟

صورت‌های مالی اساسی ، گزارش‌هایی ساختاریافته هستند که خلاصه‌ای از وضعیت مالی و عملکرد مالی یک شرکت را در یک دوره زمانی معین یا در یک تاریخ مشخص ارائه می‌دهند. این اسناد، که شامل ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت جریان وجوه نقد و صورت تغییرات در حقوق صاحبان سهام به همراه یادداشت‌های توضیحی هستند، نه تنها برای تطابق با الزامات قانونی و مقرراتی ضروری‌اند، بلکه به عنوان ابزارهای بنیادین برای برنامه‌ریزی استراتژیک، ارزیابی عملکرد و برقراری ارتباط با سرمایه‌گذاران و سایر ذینفعان عمل می‌کنند.

مدیران برای ارزیابی دقیق عملکرد شرکت، اتخاذ تصمیمات عملیاتی روزمره، برنامه‌ریزی برای رشد و توسعه آتی و همچنین تخصیص بهینه و کارآمد منابع محدود شرکت، به شدت به اطلاعات مندرج در این صورت‌ها اتکا می‌کنند. این گزارش‌ها به شناسایی روندهای درآمدی و هزینه‌ای، ارزیابی سودآوری در بخش‌های مختلف کسب‌وکار و درک الگوهای پیچیده جریان نقدی کمک شایانی می‌نمایند. در واقع، صورت‌های مالی روایتگر داستان مالی یک شرکت هستند و مدیران باید قادر به خواندن، تفسیر و تحلیل این داستان برای هدایت موفقیت‌آمیز سازمان خود باشند. عدم درک صحیح این اسناد می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های نادرست و پیامدهای نامطلوب برای شرکت شود.

۱.۲. آشنایی با IFRS: زبان مشترک گزارشگری مالی جهانی

استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) مجموعه‌ای از اصول حسابداری هستند که توسط هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری (IASB) تدوین شده‌اند و چارچوبی یکپارچه و مشترک برای تهیه و ارائه صورت‌های مالی در سطح جهان فراهم می‌کنند. هدف اصلی IFRS، افزایش شفافیت، پاسخگویی و کارایی بازارهای مالی جهانی از طریق تضمین قابلیت مقایسه اطلاعات مالی شرکت‌ها، صرف‌نظر از کشور مبدأ آن‌هاست. این استانداردها توسط واحدهای تجاری سودمحور به کار گرفته می‌شوند تا اطلاعاتی مفید درباره عملکرد مالی، وضعیت مالی و جریان‌های نقدی خود را به طیف گسترده‌ای از استفاده‌کنندگان، از جمله سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان، کارکنان و عموم مردم، ارائه دهند.

چارچوب مفهومی گزارشگری مالی که زیربنای IFRS را تشکیل می‌دهد، مفاهیم اساسی مانند فرض تداوم فعالیت، مبنای تعهدی (به استثنای اطلاعات جریان نقدی) و ویژگی‌های کیفی اطلاعات مالی مفید (شامل مربوط بودن، ارائه صادقانه، قابلیت مقایسه، قابلیت تأیید، به‌موقع بودن و قابل فهم بودن) را تعریف و تبیین می‌کند. لازم به ذکر است که IFRS مجموعه‌ای ایستا از قوانین نیست، بلکه به طور مداوم در حال تکامل و به‌روزرسانی است تا با تغییرات محیط کسب‌وکار و نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان همگام شود. بنابراین، آگاهی مدیران از این تغییرات برای تفسیر صحیح عملکرد شرکت و اطمینان از انطباق با الزامات گزارشگری، امری ضروری است. هدف نهایی این استانداردها، ارائه تصویری منصفانه و واقعی از وضعیت و عملکرد مالی واحد تجاری است.

۱.۳. مجموعه کامل صورت‌های مالی طبق IFRS

بر اساس استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره ۱ (IAS 1)، با عنوان “ارائه صورت‌های مالی” (که در آینده استاندارد IFRS 18 جایگزین آن خواهد شد)، یک مجموعه کامل از صورت‌های مالی شامل اجزای زیر است: صورت وضعیت مالی (ترازنامه) در پایان دوره، صورت سود و زیان جامع برای دوره، صورت تغییرات در حقوق مالکانه برای دوره، صورت جریان‌های نقدی برای دوره، و یادداشت‌های توضیحی که شامل خلاصه‌ای از اهم رویه‌های حسابداری و سایر اطلاعات توضیحی است.

علاوه بر این، در شرایط خاصی مانند زمانی که یک واحد تجاری یک رویه حسابداری را با تسری به گذشته اعمال می‌کند، اقلام صورت‌های مالی خود را با تسری به گذشته تجدید ارائه می‌نماید، یا زمانی که اقلامی را در صورت‌های مالی خود تجدید طبقه‌بندی می‌کند و این امر اثر بااهمیتی بر اطلاعات صورت وضعیت مالی در ابتدای دوره مقایسه‌ای قبل داشته باشد، ارائه صورت وضعیت مالی سوم (یعنی صورت وضعیت مالی در ابتدای دوره مقایسه‌ای قبل) نیز الزامی است.

هر یک از این صورت‌ها، جنبه متفاوتی از سلامت و عملکرد مالی شرکت را روشن می‌سازد؛ صورت وضعیت مالی، تصویری از دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق مالکانه در یک مقطع زمانی خاص ارائه می‌دهد. صورت سود و زیان جامع، عملکرد مالی شرکت را طی یک دوره نشان می‌دهد. صورت جریان‌های نقدی، ورود و خروج وجوه نقد را ردیابی می‌کند و صورت تغییرات در حقوق مالکانه، تغییرات در منافع مالکان را تشریح می‌نماید. یادداشت‌های توضیحی نیز اطلاعات تکمیلی و ضروری برای درک بهتر این صورت‌ها را فراهم می‌کنند. این پنج جزء در کنار یکدیگر، تصویری جامع و چندبعدی از وضعیت مالی و عملکرد شرکت ارائه می‌دهند و مدیران نباید هیچ‌کدام را به تنهایی و بدون در نظر گرفتن ارتباط آن با سایر صورت‌ها و یادداشت‌های همراه، مورد بررسی و تحلیل قرار دهند.

بخش ۲: صورت وضعیت مالی (ترازنامه): آینه‌ای از دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق مالکانه

۲.۱. تعریف، اهداف و اهمیت صورت وضعیت مالی

صورت وضعیت مالی،یکی از صورت‌های مالی اساسی است که اغلب با نام ترازنامه نیز شناخته می‌شود، گزارشی است که وضعیت دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق مالکانه یک واحد تجاری را در یک تاریخ معین، معمولاً در پایان دوره مالی، به تصویر می‌کشد. این صورت مالی بر اساس معادله بنیادین حسابداری، یعنی دارایی‌ها مساوی است با مجموع بدهی‌ها و حقوق مالکانه (Assets=Liabilities+Equity)، بنا شده است و تصویری لحظه‌ای از منابع اقتصادی تحت کنترل شرکت، تعهدات آن در قبال دیگران و منافع باقیمانده مالکان ارائه می‌دهد.

هدف اصلی صورت وضعیت مالی، ارائه اطلاعاتی درباره وضعیت مالی و ساختار سرمایه شرکت است که به استفاده‌کنندگان در ارزیابی نقدینگی، توانایی بازپرداخت بدهی‌ها، انعطاف‌پذیری مالی و ریسک‌های مرتبط کمک می‌کند. برای مدیران، این صورت مالی ابزاری حیاتی برای ارزیابی ساختار سرمایه شرکت، یعنی ترکیب بدهی و حقوق صاحبان سهام، و همچنین سنجش توانایی شرکت در ایفای تعهدات کوتاه‌مدت و بلندمدت خود است. مقایسه صورت وضعیت مالی در طول دوره‌های مختلف (تحلیل افقی) و با شرکت‌های هم‌گروه در صنعت (تحلیل مقایسه‌ای)، بینش‌های ارزشمندی را در اختیار مدیران قرار می‌دهد که برای تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و عملیاتی بسیار مفید خواهد بود.

۲.۲. اجزای کلیدی: دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق مالکانه

صورت وضعیت مالی از سه جزء اصلی تشکیل شده است: دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق مالکانه.

دارایی‌ها (Assets) منابع اقتصادی فعلی هستند که در نتیجه رویدادهای گذشته توسط واحد تجاری کنترل می‌شوند و انتظار می‌رود منافع اقتصادی آتی از آن‌ها به درون واحد تجاری جریان یابد.16 نمونه‌هایی از دارایی‌ها شامل وجه نقد و معادل‌های آن، حساب‌ها و اسناد دریافتنی، موجودی مواد و کالا، سرمایه‌گذاری‌ها، اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات (PP&E)، و دارایی‌های نامشهود مانند سرقفلی و حق اختراع است.

بدهی‌ها (Liabilities) تعهدات فعلی واحد تجاری هستند که از رویدادهای گذشته ناشی شده و انتظار می‌رود تسویه آن‌ها منجر به خروج منابع اقتصادی از واحد تجاری شود. حساب‌ها و اسناد پرداختنی، وام‌های دریافتی، مالیات پرداختنی و ذخایر از جمله نمونه‌های رایج بدهی‌ها هستند.

حقوق مالکانه (Equity) نشان‌دهنده منافع باقیمانده در دارایی‌های واحد تجاری پس از کسر تمام بدهی‌های آن است.14 این بخش شامل اقلامی نظیر سرمایه پرداخت شده توسط سهامداران، سود انباشته (سودهای کسب شده توسط شرکت که توزیع نشده‌اند) و سایر اقلام درآمد جامع انباشته می‌باشد. برای مدیران، صرفاً توجه به مبالغ این اجزا کافی نیست؛ بلکه کیفیت دارایی‌ها (مثلاً میزان نقدشوندگی یا ریسک کاهش ارزش) و ماهیت بدهی‌ها (مثلاً سررسید و نرخ بهره) نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. به عنوان مثال، تخصیص بخش قابل توجهی از دارایی‌ها به سرقفلی در نتیجه یک تحصیل، ممکن است نیازمند بررسی دقیق‌تر و ارزیابی مستمر کاهش ارزش باشد.

۲.۳. ساختار و نحوه ارائه: طبقه‌بندی جاری و غیرجاری

استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره ۱ (IAS 1) الزامات مشخصی را برای ساختار و نحوه ارائه صورت وضعیت مالی تعیین می‌کند. یکی از مهم‌ترین این الزامات، طبقه‌بندی دارایی‌ها و بدهی‌ها به دو گروه اصلی “جاری” و “غیرجاری” است، مگر در مواردی که ارائه اطلاعات بر اساس درجه نقدشوندگی، اطلاعات قابل اتکاتر و مربوط‌تری را فراهم آورد. دارایی‌های جاری، عموماً دارایی‌هایی هستند که انتظار می‌رود ظرف یک سال از تاریخ گزارشگری یا طی یک چرخه عملیاتی عادی واحد تجاری (هرکدام که طولانی‌تر باشد) نقد، فروخته یا مصرف شوند.

بدهی‌های جاری نیز تعهداتی هستند که انتظار می‌رود ظرف یک سال از تاریخ گزارشگری تسویه شوند. این تفکیک برای ارزیابی نقدینگی کوتاه‌مدت شرکت و توانایی آن در بازپرداخت تعهدات سررسید شده، بسیار حائز اهمیت است. IAS 1 همچنین فهرستی از حداقل اقلامی را که باید به طور جداگانه در صورت وضعیت مالی ارائه شوند، مشخص کرده است. این اقلام در جدول زیر آورده شده‌اند.

جدول ۱: حداقل اقلام لازم برای ارائه در صورت وضعیت مالی (طبق IAS 1)

دسته اصلی	حداقل اقلام قابل ارائه در صورت وضعیت مالی
دارایی‌ها	اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات؛ املاک سرمایه‌گذاری؛ دارایی‌های نامشهود؛ دارایی‌های مالی (به استثنای مبالغ نشان داده شده تحت عنوان سرمایه‌گذاری‌های به روش ارزش ویژه، حساب‌های دریافتنی تجاری و سایر دریافتنی‌ها، و وجه نقد و معادل‌های وجه نقد)؛ سرمایه‌گذاری‌های به روش ارزش ویژه؛ دارایی‌های بیولوژیک؛ موجودی‌ها؛ حساب‌های دریافتنی تجاری و سایر دریافتنی‌ها؛ وجه نقد و معادل‌های وجه نقد؛ مجموع دارایی‌های طبقه‌بندی شده به عنوان نگهداری شده برای فروش و دارایی‌های منظور شده در مجموعه‌های واحد که طبق IFRS 5 به عنوان نگهداری شده برای فروش طبقه‌بندی شده‌اند.
حقوق مالکانه	سرمایه منتشر شده و اندوخته‌های قابل انتساب به مالکان واحد تجاری اصلی؛ منافع فاقد کنترل، ارائه شده در بخش حقوق مالکانه.
بدهی‌ها	حساب‌های پرداختنی تجاری و سایر پرداختنی‌ها؛ ذخایر؛ بدهی‌های مالی (به استثنای مبالغ نشان داده شده تحت عنوان حساب‌های پرداختنی تجاری و سایر پرداختنی‌ها و ذخایر)؛ بدهی‌ها و دارایی‌های مالیات جاری؛ بدهی‌های مالیات انتقالی؛ بدهی‌های منظور شده در مجموعه‌های واحد که طبق IFRS 5 به عنوان نگهداری شده برای فروش طبقه‌بندی شده‌اند.

این جدول به مدیران کمک می‌کند تا از پوشش حداقل الزامات IFRS در صورت وضعیت مالی شرکت خود اطمینان حاصل کنند. این امر به ویژه برای شرکت‌هایی که در حال گذار به IFRS هستند یا می‌خواهند از انطباق گزارشگری خود مطمئن شوند، مفید است، زیرا ارائه این اقلام برای مقایسه‌پذیری بین شرکت‌ها و دوره‌های مختلف ضروری است.

اصلاحات اخیر IAS 1 در مورد طبقه‌بندی بدهی‌ها

اصلاحات اخیر در IAS 1، به ویژه در مورد طبقه‌بندی بدهی‌ها به عنوان جاری یا غیرجاری، تأکید قابل توجهی بر شرایطی دارد که حق واحد تجاری برای به تعویق انداختن تسویه بدهی برای حداقل دوازده ماه پس از دوره گزارشگری، منوط به رعایت تعهدات (covenants) مندرج در قرارداد وام است. نکته کلیدی این است که حق به تعویق انداختن تسویه باید در تاریخ گزارشگری “وجود داشته باشد” و “دارای محتوا” باشد. قصد یا انتظار مدیریت در مورد اعمال این حق یا تسویه زودهنگام بدهی، تأثیری بر طبقه‌بندی ندارد. مهم‌تر اینکه، تنها تعهداتی که واحد تجاری باید “در تاریخ گزارشگری یا قبل از آن” رعایت کند، بر طبقه‌بندی بدهی به عنوان جاری یا غیرجاری تأثیر می‌گذارند.

تعهداتی که رعایت آن‌ها “پس از تاریخ گزارشگری” الزامی است (تعهدات آتی)، طبقه‌بندی بدهی را در تاریخ گزارشگری تغییر نمی‌دهند، اما نیازمند افشای جدیدی در یادداشت‌های توضیحی هستند تا استفاده‌کنندگان از ریسک تبدیل شدن این بدهی‌های غیرجاری به بدهی‌های قابل بازپرداخت طی دوازده ماه پس از تاریخ گزارشگری، آگاه شوند. این اصلاحات برای مدیران بسیار حیاتی است، زیرا نحوه طبقه‌بندی بدهی‌های دارای تعهد می‌تواند به طور مستقیم بر نسبت‌های نقدینگی مانند نسبت جاری تأثیر بگذارد و در نتیجه توانایی شرکت برای دریافت تسهیلات جدید یا رعایت شرایط قراردادهای وام موجود را تحت الشعاع قرار دهد. بنابراین، مدیران باید با دقت شرایط قراردادهای وام خود را بررسی کرده و از پیامدهای این طبقه‌بندی بر وضعیت مالی شرکت آگاه باشند.

۲.۴. چگونه صورت وضعیت مالی را برای ارزیابی سلامت مالی شرکت تحلیل کنیم؟

تحلیل صورت وضعیت مالی برای مدیران، فراتر از بررسی اعداد و ارقام منفرد است و شامل ارزیابی سه حوزه کلیدی می‌شود: سرمایه در گردش (نشان‌دهنده نقدینگی کوتاه‌مدت)، عملکرد دارایی‌ها (بیانگر کارایی استفاده از منابع) و ساختار سرمایه (ترکیب منابع مالی شرکت). برای سنجش نقدینگی، نسبت‌های مهمی مانند

نسبت جاری (CurrentRatio=CurrentLiabilitiesCurrentAssets) و

نسبت آنی (یا سریع) (QuickRatio=CurrentLiabilities(CurrentAssets−Inventory)) مورد استفاده قرار می‌گیرند که توانایی شرکت در ایفای تعهدات کوتاه‌مدت خود را اندازه‌گیری می‌کنند. علاوه بر این،

چرخه تبدیل وجه نقد (CCC) (CCC=DIO+DSO−DPO)، که نشان‌دهنده مدت زمانی است که طول می‌کشد تا سرمایه‌گذاری در موجودی کالا و سایر منابع به وجه نقد حاصل از فروش تبدیل شود، یک شاخص حیاتی برای ارزیابی کارایی مدیریت سرمایه در گردش است. در حوزه عملکرد دارایی‌ها،

نسبت گردش مجموع دارایی‌ها و به طور خاص گردش دارایی‌های ثابت

(FixedAssetTurnover=AverageFixedAssetsNetSales) نشان می‌دهد که شرکت با چه کارایی از دارایی‌های ثابت خود برای ایجاد درآمد استفاده می‌کند. همچنین،

بازده دارایی‌ها (ROA) (ROA=AverageTotalAssetsNetIncome) میزان سودآوری شرکت را نسبت به کل دارایی‌های تحت کنترل آن می‌سنجد. تحلیل ساختار سرمایه نیز شامل بررسی نسبت بدهی به حقوق مالکانه و توانایی شرکت در مدیریت بدهی‌های خود است. مدیران باید این نسبت‌ها را نه تنها در یک مقطع زمانی، بلکه در طول زمان (تحلیل روند) و در مقایسه با شرکت‌های هم‌صنعت (تحلیل مقایسه‌ای) مورد بررسی قرار دهند. به عنوان مثال، کاهش مستمر در چرخه تبدیل وجه نقد یا افزایش در بازده دارایی‌ها می‌تواند نشانه‌های مثبتی از بهبود عملکرد باشد. همچنین، توجه به کیفیت دارایی‌ها، مانند میزان سرقفلی در ترازنامه، و تأثیر آن بر ارزش خالص مشهود شرکت، برای ارزیابی دقیق‌تر اهرم مالی ضروری است.

بخش ۳: صورت سود و زیان جامع: عملکرد مالی شرکت در یک نگاه

۳.۱. تعریف، اهداف و ساختار صورت سود و زیان جامع

صورت سود و زیان جامع، یکی از صورت‌های مالی اساسی است که عملکرد مالی یک واحد تجاری را طی یک دوره زمانی معین، مانند یک فصل یا یک سال مالی، گزارش می‌کند. این صورت، خلاصه‌ای از درآمدها و هزینه‌های شناسایی شده توسط شرکت در آن دوره را ارائه می‌دهد و در نهایت به محاسبه سود یا زیان خالص دوره و همچنین سایر درآمدهای جامع منجر می‌شود. هدف اصلی این صورت مالی، ارائه اطلاعاتی شفاف و قابل اتکا در مورد منابع ایجاد درآمد، انواع هزینه‌های متحمل شده، میزان سودآوری عملیات اصلی و همچنین تأثیر اقلام غیرعملیاتی و سایر درآمدهای جامع بر عملکرد کلی شرکت است.

برای مدیران، صورت سود و زیان جامع ابزاری حیاتی برای ارزیابی کارایی عملیاتی، کنترل هزینه‌ها، تصمیم‌گیری در مورد قیمت‌گذاری محصولات و خدمات، و تدوین استراتژی‌های رشد و سودآوری آتی محسوب می‌شود. مدیران باید به این نکته توجه داشته باشند که صرفاً تمرکز بر “سود خالص نهایی” کافی نیست؛ بلکه بررسی کیفیت سود، یعنی اینکه آیا سود از فعالیت‌های پایدار و تکرارشونده حاصل شده یا ناشی از معاملات یکباره و غیرمعمول بوده است، از اهمیت بالایی برخوردار است.

۳.۲. گزینه‌های ارائه: رویکرد یک صورتی در مقابل دو صورتی

استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره ۱ (IAS 1) به واحدهای تجاری اجازه می‌دهد تا اطلاعات مربوط به سود یا زیان دوره و سایر درآمدهای جامع را به یکی از دو روش زیر ارائه کنند :

۱. ارائه در یک صورت مالی واحد:

در این رویکرد، یک “صورت سود و زیان جامع” تهیه می‌شود که شامل دو بخش اصلی است. بخش اول، اجزای تشکیل‌دهنده سود یا زیان خالص دوره را نشان می‌دهد و بخش دوم، اقلام سایر درآمدهای جامع (OCI) را به تفصیل بیان می‌کند. در نهایت، مجموع این دو بخش به عنوان “مجموع درآمد جامع دوره” گزارش می‌شود.

۲. ارائه در دو صورت مالی جداگانه:

در این رویکرد، ابتدا یک “صورت سود یا زیان” (که گاهی صورت درآمد نیز نامیده می‌شود) ارائه می‌گردد که تنها اجزای تشکیل‌دهنده سود یا زیان خالص دوره را نمایش می‌دهد. سپس، بلافاصله پس از آن، یک “صورت سایر درآمدهای جامع” ارائه می‌شود که با سود یا زیان خالص دوره (از صورت اول) آغاز شده و سپس اقلام OCI را به آن اضافه یا از آن کسر می‌کند تا به “مجموع درآمد جامع دوره” برسد.

انتخاب بین این دو روش ارائه، تأثیری بر مبلغ نهایی “مجموع درآمد جامع دوره” ندارد، اما می‌تواند بر نحوه نمایش و برجستگی سود یا زیان خالص دوره تأثیرگذار باشد. مدیران باید با در نظر گرفتن نیازهای اطلاعاتی استفاده‌کنندگان اصلی صورت‌های مالی و با هدف ارائه اطلاعات به شفاف‌ترین و مفیدترین شکل ممکن، یکی از این دو روش را انتخاب کنند. شایان ذکر است که با لازم‌الاجرا شدن استاندارد IFRS 18، این صورت با عنوان “صورت عملکرد مالی” شناخته خواهد شد و ساختار مشخص‌تر و طبقه‌بندی‌شده‌تری خواهد داشت که هدف آن افزایش قابلیت مقایسه و درک بهتر عملکرد مالی است.

۳.۳. اقلام اصلی تشکیل‌دهنده سود یا زیان دوره

بخش سود یا زیان صورت سود و زیان جامع، عملکرد مالی عملیاتی و غیرعملیاتی شرکت را طی دوره گزارشگری منعکس می‌کند. استاندارد IAS 1 مجموعه‌ای از حداقل اقلام را مشخص می‌کند که باید به طور جداگانه در این بخش ارائه شوند تا اطلاعات مربوط و قابل اتکایی در اختیار استفاده‌کنندگان قرار گیرد.

این اقلام معمولاً شامل موارد زیر هستند:

درآمد فروش (که درآمدهای حاصل از بهره باید به طور جداگانه نمایش داده شوند)،

هزینه‌های مالی (مانند هزینه بهره وام‌ها)،

سهم شرکت از سود یا زیان واحدهای تجاری وابسته و مشارکت‌های خاص که با استفاده از روش ارزش ویژه حسابداری می‌شوند، و

هزینه مالیات بر درآمد. علاوه بر این اقلام اصلی، سایر موارد بااهمیت نیز ممکن است به طور جداگانه ارائه شوند، از جمله

کاهش ارزش موجودی‌ها به خالص ارزش بازیافتنی یا کاهش ارزش اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات به مبلغ بازیافتنی، و همچنین برگشت چنین کاهش ارزش‌هایی؛

هزینه‌های تجدید ساختار فعالیت‌های واحد تجاری و برگشت هرگونه ذخیره مربوط به هزینه‌های تجدید ساختار؛

سود یا زیان حاصل از واگذاری اقلام اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات؛ سود یا زیان حاصل از واگذاری سرمایه‌گذاری‌ها؛ و

تسویه دعاوی حقوقی.

هزینه‌ها در این بخش می‌توانند بر اساس ماهیت آن‌ها (مانند استهلاک، هزینه خرید مواد، هزینه‌های حمل و نقل، مزایای کارکنان و هزینه‌های تبلیغات) یا بر اساس کارکرد آن‌ها در واحد تجاری (مانند بهای تمام شده فروش، هزینه‌های توزیع و فروش، یا هزینه‌های اداری و عمومی) طبقه‌بندی شوند. در صورتی که طبقه‌بندی بر اساس کارکرد انتخاب شود، IAS 1 الزام می‌کند که حداقل، بهای تمام شده فروش به طور جداگانه از سایر هزینه‌ها ارائه گردد. استفاده از ارائه ترکیبی (بخشی بر اساس ماهیت و بخشی بر اساس کارکرد) در صورت سود و زیان مجاز نیست. انتخاب روش طبقه‌بندی هزینه‌ها می‌تواند بر درک محرک‌های اصلی هزینه و تحلیل سودآوری تأثیرگذار باشد.

طبقه‌بندی بر اساس کارکرد اغلب برای محاسبه و تحلیل حاشیه سود ناخالص مفیدتر است، در حالی که طبقه‌بندی بر اساس ماهیت می‌تواند شفافیت بیشتری در مورد انواع خاص هزینه‌های متحمل شده ارائه دهد. استاندارد جدید IFRS 18 نیز به این موضوع پرداخته و در چارچوب طبقه‌بندی جدید خود (عملیاتی، سرمایه‌گذاری، تأمین مالی)، اجازه ارائه ترکیبی هزینه‌های عملیاتی را می‌دهد.

۳.۴. درک مفهوم “سایر درآمدها و هزینه‌های جامع” (OCI) و اهمیت آن

“سایر درآمدها و هزینه‌های جامع” (Other Comprehensive Income – OCI) شامل اقلامی از درآمد و هزینه (و همچنین تعدیلات طبقه‌بندی مجدد) است که طبق الزامات یا مجوزهای سایر استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS)، در بخش سود یا زیان خالص دوره شناسایی و گزارش نمی‌شوند. به عبارت دیگر، OCI دربرگیرنده آن دسته از درآمدها، هزینه‌ها، سودها و زیان‌هایی است که هنوز “تحقق نیافته‌اند” و بنابراین مستقیماً بر سود خالص محاسبه‌شده تأثیر نمی‌گذارند.

نمونه‌های رایج اقلام OCI عبارتند از:

تغییرات در مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌های ثابت مشهود یا دارایی‌های نامشهود (طبق IAS 16 و IAS 38)،

سودها و زیان‌های مربوط به اندازه‌گیری مجدد طرح‌های مزایای بازنشستگی با مزایای معین (طبق IAS 19)،

سودها و زیان‌های ناشی از تبدیل صورت‌های مالی عملیات خارجی به واحد پول گزارشگری (طبق IAS 21)،

سودها و زیان‌های حاصل از سرمایه‌گذاری در ابزارهای مالکانه که به عنوان “ارزش منصفانه از طریق سایر درآمدهای جامع” (FVOCI) طبقه‌بندی شده‌اند (طبق IFRS 9)، و

بخش مؤثر سودها و زیان‌های ابزارهای پوشش ریسک در یک پوشش جریان نقدی (طبق IFRS 9).

برای مدیران، درک OCI از اهمیت بالایی برخوردار است

زیرا این اقلام، با وجود عدم انعکاس در سود خالص، نشان‌دهنده تغییرات واقعی در حقوق مالکانه شرکت هستند و می‌توانند نوسانات قابل توجهی داشته باشند و بر ارزش ویژه و در نتیجه ثروت سهامداران تأثیر بگذارند. نادیده گرفتن OCI می‌تواند منجر به ارزیابی ناقصی از عملکرد اقتصادی کلی و ریسک‌های بالقوه پیش روی شرکت شود. برخی از اقلام OCI ممکن است در دوره‌های آتی، پس از تحقق شرایط خاص، به بخش سود یا زیان منتقل شوند (که به آن “بازیافت” یا “recycling” گفته می‌شود)، در حالی که برخی دیگر هرگز به سود یا زیان منتقل نشده و مستقیماً به سود انباشته یا سایر سرفصل‌های حقوق مالکانه بسته می‌شوند. درک این تمایز برای پیش‌بینی صحیح سودآوری آتی و تحلیل پایداری عملکرد شرکت ضروری است.

جدول ۲: نمونه‌هایی از اقلام سایر درآمدها و هزینه‌های جامع (OCI) و قابلیت بازیافت آنها به سود یا زیان

نمونه قلم OCI	قابلیت بازیافت به سود یا زیان در آینده (معمولاً)	استاندارد مرتبط
تغییرات در مازاد تجدید ارزیابی اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات	خیر	IAS 16
سود و زیان‌های مربوط به اندازه‌گیری مجدد طرح‌های مزایای بازنشستگی با مزایای معین	خیر	IAS 19
سود و زیان‌های ناشی از تبدیل صورت‌های مالی عملیات خارجی	بله (در زمان واگذاری عملیات خارجی)	IAS 21
سود و زیان سرمایه‌گذاری در ابزارهای مالکانه (انتخاب FVOCI)	خیر	IFRS 9
بخش مؤثر سود و زیان ابزارهای پوشش ریسک در پوشش جریان نقدی	بله (زمانی که قلم پوشش داده شده بر سود یا زیان تأثیر می‌گذارد)	IFRS 9
سود و زیان سرمایه‌گذاری در ابزارهای بدهی به FVOCI	بله (در زمان واگذاری یا کاهش ارزش)	IFRS 9

این جدول به مدیران کمک می‌کند تا ماهیت اقلام مختلف OCI را بهتر درک کرده و تشخیص دهند کدام یک از آن‌ها پتانسیل تأثیرگذاری بر سود خالص آتی شرکت را دارند. این درک برای برنامه‌ریزی مالی، بودجه‌بندی و پیش‌بینی عملکرد آتی بسیار مهم است، زیرا اقلامی که قابلیت بازیافت دارند، می‌توانند در آینده به عنوان بخشی از سود یا زیان شناسایی شده و بر تصمیمات سرمایه‌گذاری و توزیع سود تأثیر بگذارند.

۳.۵. تجزیه و تحلیل صورت سود و زیان برای تصمیم‌گیری‌های مدیریتی

تجزیه و تحلیل صورت سود و زیان جامع برای مدیران، فرآیندی حیاتی است که به آن‌ها امکان می‌دهد عملکرد مالی شرکت را به طور عمیق ارزیابی کرده و تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ نمایند. این تحلیل نباید صرفاً به بررسی سود یا زیان نهایی محدود شود، بلکه باید شامل شناسایی روندهای کلیدی در درآمدها و هزینه‌ها، ارزیابی سودآوری بخش‌های مختلف کسب‌وکار، و مقایسه عملکرد واقعی با بودجه‌ها، پیش‌بینی‌ها، عملکرد دوره‌های گذشته و همچنین عملکرد شرکت‌های رقیب در صنعت باشد.

تکنیک‌های متداول در این تحلیل شامل

تحلیل افقی (مقایسه اقلام مشابه در طول چند دوره مالی برای شناسایی نرخ رشد یا کاهش)،

تحلیل عمودی (بیان هر یک از اقلام صورت سود و زیان به عنوان درصدی از یک مبنای مشترک، معمولاً کل درآمد فروش، برای ارزیابی ساختار درآمد و هزینه) وتحلیل نسبت‌ها می‌باشد.

نسبت‌های کلیدی سودآوری مانند

حاشیه سود ناخالص (GrossProfitMargin=Revenue(Revenue−CostofGoodsSold))،

حاشیه سود عملیاتی (OperatingProfitMargin=RevenueOperatingIncome) و

حاشیه سود خالص (NetProfitMargin=RevenueNetIncome)،

همگی از اطلاعات مندرج در صورت سود و زیان استخراج می‌شوند و بینش‌های ارزشمندی در مورد کارایی عملیاتی و توانایی شرکت در تبدیل فروش به سود ارائه می‌دهند. مدیران باید هنگام تحلیل، سوالات کلیدی مطرح کنند، از جمله: آیا منابع درآمد شرکت پایدار و قابل اتکا هستند؟ بزرگترین اقلام هزینه‌ای کدامند و آیا با ماهیت کسب‌وکار و سطح فعالیت‌ها همخوانی دارند؟ دلایل تغییرات قابل توجه در درآمدها یا هزینه‌ها نسبت به دوره گذشته یا بودجه پیش‌بینی شده چیست؟. تحلیل صورت سود و زیان نباید به صورت مجزا انجام شود؛ بلکه باید در کنار تحلیل صورت جریان‌های نقدی (برای اطمینان از کیفیت سود و تبدیل آن به وجه نقد) و صورت وضعیت مالی (برای ارزیابی کارایی استفاده از دارایی‌ها در جهت ایجاد سود) صورت پذیرد تا تصویری کامل و جامع از عملکرد مالی شرکت به دست آید.

بخش ۴: صورت جریان‌های نقدی: ردیابی نبض حیاتی کسب‌وکار

۴.۱. تعریف، اهداف و اهمیت صورت جریان‌های نقدی برای مدیران

صورت جریان‌های نقدی، گزارشی مالی است که اطلاعات مربوط به ورود و خروج وجوه نقد و معادل‌های وجه نقد یک واحد تجاری را طی یک دوره مالی مشخص، طبقه‌بندی و ارائه می‌کند. طبق استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره ۷ (IAS 7)، این جریان‌ها به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: فعالیت‌های عملیاتی، فعالیت‌های سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های تأمین مالی. “وجه نقد” شامل وجوه نقد نزد بانک و صندوق است و “معادل‌های وجه نقد” به سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت با نقدشوندگی بسیار بالا اطلاق می‌شود که به سرعت و با ریسک تغییر ارزش ناچیز، قابل تبدیل به مبلغ معینی وجه نقد هستند.

هدف اصلی این صورت مالی، ارائه مبنایی برای ارزیابی توانایی واحد تجاری در ایجاد وجه نقد و معادل‌های وجه نقد و همچنین نیازهای آن واحد به استفاده از این جریان‌های نقدی است. برای مدیران، صورت جریان‌های نقدی ابزاری فوق‌العاده مهم برای مدیریت نقدینگی، ارزیابی توانایی شرکت در پرداخت بدهی‌ها، تأمین مالی هزینه‌های عملیاتی، پرداخت سود سهام به سهامداران و انجام سرمایه‌گذاری‌های جدید بدون نیاز به اتکای بیش از حد به منابع مالی خارجی است. اهمیت این صورت از آنجا ناشی می‌شود که حتی یک کسب‌وکار سودآور نیز، در صورتی که نتواند جریان نقدی خود را به نحو مؤثری مدیریت کند، ممکن است با مشکلات جدی نقدینگی و حتی ورشکستگی مواجه شود.

در واقع، سودآوری که در صورت سود و زیان بر مبنای تعهدی گزارش می‌شود، لزوماً به معنای وجود نقدینگی کافی نیست. صورت جریان‌های نقدی این شکاف اطلاعاتی را پر کرده و تصویر واقعی‌تری از سلامت مالی کوتاه‌مدت و بلندمدت شرکت ارائه می‌دهد.

۴.۲. طبقه‌بندی جریان‌های نقدی: فعالیت‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری و تامین مالی

استاندارد IAS 7 جریان‌های نقدی را به سه دسته اصلی طبقه‌بندی می‌کند تا استفاده‌کنندگان بتوانند تأثیر هر یک از این فعالیت‌ها را بر وضعیت مالی و میزان وجه نقد و معادل‌های وجه نقد واحد تجاری ارزیابی کنند.

فعالیت‌های عملیاتی (Operating Activities):

این فعالیت‌ها، فعالیت‌های اصلی و مستمر درآمدزای واحد تجاری هستند و شامل سایر فعالیت‌هایی می‌شوند که در دسته‌بندی سرمایه‌گذاری یا تأمین مالی قرار نمی‌گیرند. جریان‌های نقدی عملیاتی معمولاً از معاملات و سایر رویدادهایی ناشی می‌شوند که در محاسبه سود یا زیان خالص دوره منظور می‌گردند. نمونه‌هایی از جریان‌های نقدی عملیاتی عبارتند از: دریافت‌های نقدی حاصل از فروش کالاها و ارائه خدمات، دریافت‌های نقدی از حق امتیاز، کارمزد و سایر درآمدهای عملیاتی، پرداخت‌های نقدی به تأمین‌کنندگان کالاها و خدمات، پرداخت‌های نقدی به کارکنان و از جانب آن‌ها، و پرداخت‌ها یا استردادهای مالیات بر درآمد، مگر اینکه به طور مشخص با فعالیت‌های تأمین مالی یا سرمایه‌گذاری مرتبط باشند.

فعالیت‌های سرمایه‌گذاری (Investing Activities):

این دسته شامل تحصیل و واگذاری دارایی‌های بلندمدت و سایر سرمایه‌گذاری‌هایی است که جزء معادل‌های وجه نقد محسوب نمی‌شوند. مثال‌هایی از جریان‌های نقدی سرمایه‌گذاری عبارتند از: پرداخت‌های نقدی برای خرید اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات، دارایی‌های نامشهود و سایر دارایی‌های بلندمدت؛ دریافت‌های نقدی حاصل از فروش این دارایی‌ها؛ پرداخت‌های نقدی برای خرید ابزارهای مالکانه یا بدهی سایر واحدها؛ و دریافت‌های نقدی حاصل از فروش این ابزارها.

فعالیت‌های تأمین مالی (Financing Activities):

این فعالیت‌ها به مواردی اطلاق می‌شود که منجر به تغییر در اندازه و ترکیب حقوق صاحبان سهام و استقراض‌های واحد تجاری می‌شوند. نمونه‌هایی از جریان‌های نقدی تأمین مالی عبارتند از: دریافت‌های نقدی حاصل از انتشار سهام یا سایر ابزارهای مالکانه؛ پرداخت‌های نقدی به مالکان برای تحصیل یا بازخرید سهام واحد تجاری؛ دریافت‌های نقدی حاصل از انتشار اوراق قرضه، وام‌ها، و سایر استقراض‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت؛ و بازپرداخت مبالغ استقراض شده و پرداخت سود سهام.

طبق IAS 7.31، بهره و سود سهام دریافتنی و پرداختنی می‌تواند به عنوان جریان‌های نقدی عملیاتی، سرمایه‌گذاری یا تأمین مالی طبقه‌بندی شود، به شرطی که این طبقه‌بندی به طور یکنواخت از یک دوره به دوره دیگر حفظ گردد. (لازم به ذکر است که استاندارد جدید IFRS 18، گزینه‌های طبقه‌بندی بهره و سود سهام را در صورت جریان‌های نقدی حذف کرده و الزامات مشخص‌تری را ارائه خواهد داد ). تجزیه و تحلیل دقیق هر یک از این سه بخش به مدیران کمک می‌کند تا درک کنند که وجه نقد شرکت چگونه و از چه منابعی تأمین شده و در چه بخش‌هایی مصرف گردیده است. یک شرکت با سلامت مالی مطلوب، معمولاً جریان نقدی عملیاتی مثبت و پایداری دارد که می‌تواند فعالیت‌های سرمایه‌گذاری و نیازهای تأمین مالی آن را پشتیبانی نماید.

۴.۳. روش‌های تهیه بخش عملیاتی: مستقیم در مقابل غیرمستقیم

برای ارائه جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های عملیاتی، IAS 7 دو روش را مجاز می‌داند: روش مستقیم و روش غیرمستقیم.

روش مستقیم (Direct Method):

در این روش، طبقات اصلی دریافت‌ها و پرداخت‌های نقدی ناخالص (مانند وجه نقد دریافتی از مشتریان، وجه نقد پرداختی به تأمین‌کنندگان، وجه نقد پرداختی به کارکنان، و وجه نقد پرداختی بابت بهره و مالیات) به طور مستقیم افشا می‌شوند.24 استاندارد IAS 7، استفاده از روش مستقیم را تشویق می‌کند، زیرا اعتقاد بر این است که این روش اطلاعات مفیدتری برای برآورد جریان‌های نقدی آتی ارائه می‌دهد.24 این روش به طور شفاف نشان می‌دهد که پول نقد دقیقاً از کجا آمده و به کجا رفته است.

روش غیرمستقیم (Indirect Method):

در این روش، سود یا زیان خالص دوره گزارشگری، با انجام تعدیلاتی بابت آثار معاملات غیرنقدی (مانند هزینه استهلاک، هزینه کاهش ارزش، و انواع ذخایر)، اقلام تعجیل یا تعلق درآمدها یا هزینه‌های عملیاتی گذشته یا آینده (مانند تغییرات در حساب‌های دریافتنی، موجودی‌ها، و حساب‌های پرداختنی طی دوره)، و همچنین اقلام درآمد یا هزینه‌ای که ماهیت جریان نقدی آن‌ها به فعالیت‌های سرمایه‌گذاری یا تأمین مالی مربوط می‌شود، به رقم جریان نقدی خالص حاصل از فعالیت‌های عملیاتی تبدیل می‌گردد. این روش به دلیل سهولت بیشتر در استخراج اطلاعات از سوابق حسابداری مبتنی بر مبنای تعهدی، در عمل رایج‌تر است.

گرچه روش مستقیم شفافیت بیشتری در مورد منابع و مصارف واقعی وجه نقد عملیاتی ارائه می‌دهد، اما روش غیرمستقیم ارتباط بین سود خالص گزارش شده در صورت سود و زیان، تغییرات در اقلام صورت وضعیت مالی و جریان‌های نقدی حاصل از عملیات را به نحو بهتری نشان می‌دهد. این امر به مدیران کمک می‌کند تا دلایل اصلی تفاوت بین سود حسابداری و وجه نقد واقعی ایجاد شده توسط فعالیت‌های عملیاتی شرکت را درک کنند. شرکت‌هایی که از روش مستقیم برای ارائه جریان‌های نقدی عملیاتی استفاده می‌کنند، همچنان ملزم به ارائه صورت تطبیق سود خالص با جریان نقدی خالص حاصل از فعالیت‌های عملیاتی (مشابه آنچه در روش غیرمستقیم انجام می‌شود) در یادداشت‌های توضیحی هستند.

جدول ۳: مقایسه روش مستقیم و غیرمستقیم برای گزارش جریان‌های نقدی عملیاتی

ویژگی	روش مستقیم	روش غیرمستقیم
نقطه شروع	دریافت‌های نقدی ناخالص از مشتریان و سایر منابع عملیاتی.	سود (زیان) خالص دوره.
محاسبات اصلی	کسر پرداخت‌های نقدی ناخالص به تأمین‌کنندگان، کارکنان و بابت سایر هزینه‌های عملیاتی.	تعدیل بابت اقلام غیرنقدی (استهلاک، کاهش ارزش)، تغییرات در سرمایه در گردش (حساب‌های دریافتنی/پرداختنی، موجودی کالا).
مزایا	ارائه تصویر واضح‌تر از جریان‌های ورودی و خروجی واقعی وجه نقد؛ اطلاعات مفیدتر برای پیش‌بینی جریان‌های نقدی آتی.	تهیه آسان‌تر از سوابق حسابداری موجود؛ نشان دادن ارتباط بین سود خالص و جریان نقدی عملیاتی.
معایب	نیاز به جمع‌آوری داده‌های بیشتر؛ ممکن است تهیه آن پیچیده‌تر باشد.	شفافیت کمتر در مورد منابع و مصارف واقعی وجه نقد عملیاتی.
توصیه IFRS (IAS 7)	تشویق شده است.	قابل قبول است.

این جدول به مدیران کمک می‌کند تا تفاوت‌های اساسی بین دو روش را به سرعت درک کرده و بتوانند صورت جریان‌های نقدی شرکت خود یا سایر شرکت‌ها را، صرف‌نظر از روش مورد استفاده، بهتر تفسیر کنند. برای مثال، درک اینکه روش غیرمستقیم چگونه تغییرات در سرمایه در گردش را برجسته می‌کند، برای مدیریت کارایی عملیاتی و بهینه‌سازی چرخه تبدیل وجه نقد بسیار مهم است.

۴.۴. نقش صورت جریان‌های نقدی در مدیریت نقدینگی و پایداری مالی

صورت جریان‌های نقدی نقشی حیاتی در مدیریت نقدینگی و تضمین پایداری مالی یک شرکت ایفا می‌کند. این صورت، نمایی بی‌درنگ و واقعی از وضعیت نقدینگی شرکت ارائه می‌دهد و به مدیران نشان می‌دهد که آیا وجه نقد کافی برای پوشش تعهدات کوتاه‌مدت مانند پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان، بازپرداخت وام‌های سررسید شده، و پرداخت به تأمین‌کنندگان در دسترس است یا خیر. با تحلیل دقیق این صورت، مدیران می‌توانند نیازهای نقدی آتی شرکت را پیش‌بینی کرده و بر اساس آن، بودجه‌ریزی مناسبی برای مدیریت بهینه سرمایه در گردش، پوشش هزینه‌های برنامه‌ریزی شده و جلوگیری از مواجهه با کمبود نقدینگی انجام دهند.

بررسی و مقایسه روندهای جریان نقدی به صورت ماهانه، فصلی و سالانه به مدیران امکان می‌دهد تا الگوهای ورود و خروج وجه نقد، ناهماهنگی‌های احتمالی، یا انحرافات قابل توجه از برنامه‌ها را شناسایی کرده و به سرعت اقدامات اصلاحی لازم را انجام دهند. جریان نقدی مثبت و پایدار حاصل از فعالیت‌های عملیاتی، سنگ بنای سلامت و ثبات مالی هر کسب‌وکاری است. اتکای مداوم به فعالیت‌های تأمین مالی (مانند دریافت وام‌های جدید) برای پوشش کسری نقدینگی ناشی از فعالیت‌های عملیاتی یا تأمین مالی سرمایه‌گذاری‌های سنگین، می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات اساسی و عدم پایداری در مدل کسب‌وکار شرکت باشد. در این میان، مدیران باید توجه ویژه‌ای به مفهوم “جریان نقدی آزاد” (Free Cash Flow) داشته باشند.

جریان نقدی آزاد، که معمولاً از کسر مخارج سرمایه‌ای (سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت) از جریان نقدی خالص حاصل از فعالیت‌های عملیاتی به دست می‌آید، نشان‌دهنده وجه نقد واقعی است که پس از تأمین مالی هزینه‌های نگهداری و توسعه ظرفیت‌های عملیاتی، برای رشد بیشتر، کاهش بدهی‌ها، یا بازده به سهامداران (مانند پرداخت سود سهام) در اختیار شرکت قرار دارد. این شاخص یکی از معیارهای کلیدی برای ارزیابی سلامت مالی و توانایی ایجاد ارزش توسط شرکت است.

بخش ۵: صورت تغییرات در حقوق مالکانه: نمایش تغییرات در منافع مالکان

۵.۱. تعریف، اهداف و اجزای اصلی صورت تغییرات در حقوق مالکانه

صورت تغییرات در حقوق مالکانه یکی از صورت‌های مالی اساسی است که تغییرات رخ داده در هر یک از اجزای تشکیل‌دهنده حقوق مالکانه یک واحد تجاری را بین ابتدا و انتهای دوره گزارشگری به تفصیل نشان می‌دهد. این صورت، تصویری جامع از چگونگی افزایش یا کاهش منافع مالکان در شرکت طی یک دوره مالی ارائه می‌کند و نحوه تخصیص و کاربرد سود انباشته یا سایر تغییرات در حقوق مالکانه را از یک دوره حسابداری به دوره بعد تشریح می‌نماید. هدف اصلی این صورت، ارائه اطلاعات شفاف در مورد تمامی عواملی است که بر میزان حقوق مالکانه تأثیر گذاشته‌اند.

بر اساس الزامات استاندارد IAS 1، صورت تغییرات در حقوق مالکانه باید موارد زیر را نشان دهد :

۱. مجموع درآمد جامع دوره:

این رقم باید به طور جداگانه برای مبالغ قابل انتساب به صاحبان واحد تجاری اصلی و مبالغ قابل انتساب به منافع فاقد کنترل (در صورت وجود در شرکت‌های گروه) افشا شود.

۲. آثار اجرای بأثر گذشته یا تجدید ارائه بأثر گذشته:

برای هر یک از اجزای حقوق مالکانه، تأثیر تغییر در رویه‌های حسابداری یا اصلاح اشتباهات دوره‌های قبل باید به وضوح نشان داده شود.

۳. صورت تطبیق بین مبلغ دفتری در ابتدا و انتهای دوره:

این تطبیق باید برای هر یک از اجزای حقوق مالکانه (مانند سرمایه، صرف سهام، سود انباشته، اندوخته‌ها و منافع فاقد کنترل) ارائه شود و به طور جداگانه تغییرات ناشی از موارد زیر را افشا کند:

* سود یا زیان خالص دوره.

* هر یک از اقلام سایر درآمدهای جامع (OCI)، به تفکیک.

* معاملات با مالکان در نقش مالکیت آن‌ها، که شامل آورده سرمایه توسط مالکان، توزیع سود (سود سهام) به مالکان، و تغییرات در منافع مالکانه در واحدهای تجاری فرعی که منجر به از دست دادن کنترل نمی‌شود، می‌باشد.

برای مدیران و سرمایه‌گذاران، این صورت مالی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا به وضوح نشان می‌دهد که چگونه عملکرد سودآوری شرکت، سیاست‌های تقسیم سود، تصمیمات مربوط به افزایش یا کاهش سرمایه (مانند انتشار یا بازخرید سهام) و همچنین سایر اقلام درآمد جامع (که مستقیماً در سود خالص دوره منعکس نمی‌شوند) بر ثروت و منافع سهامداران تأثیر گذاشته‌اند. این صورت، فراتر از یک نگاه ساده به سود انباشته، تصویری کامل از پویایی تمامی اجزای حقوق مالکانه ارائه می‌دهد.

۵.۲. این صورت مالی چه اطلاعاتی را در مورد حقوق صاحبان سهام ارائه می‌دهد؟

صورت تغییرات در حقوق مالکانه به طور دقیق و تفصیلی نشان می‌دهد که چگونه هر یک از اجزای تشکیل‌دهنده حقوق مالکانه یک شرکت، از جمله سرمایه پرداخت شده، صرف سهام، سود انباشته، انواع اندوخته‌ها (مانند اندوخته قانونی، اندوخته احتیاطی، اندوخته تجدید ارزیابی دارایی‌ها، اندوخته تسعیر ارز عملیات خارجی) و تأثیر انباشته سایر درآمدهای جامع، از ابتدای دوره مالی تا انتهای آن دوره تغییر کرده است.

این صورت، تأثیر مستقیم سود خالص دوره (که از صورت سود و زیان جامع منتقل می‌شود)، پرداخت سود سهام به سهامداران، انتشار سهام جدید (که منجر به افزایش سرمایه و احتمالاً صرف سهام می‌شود)، بازخرید سهام توسط شرکت (سهام خزانه)، و همچنین شناسایی اقلام مختلف سایر درآمدهای جامع (OCI) را بر هر یک از این سرفصل‌ها به وضوح نمایش می‌دهد. برای شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) که طبق استانداردهای مربوطه گزارشگری می‌کنند، این صورت باید تمامی تغییرات در حقوق مالکانه، شامل مجموع درآمد جامع، سرمایه‌گذاری‌های انجام شده توسط مالکان، سود سهام پرداخت شده، برداشت‌های سرمایه توسط مالکان (در شرکت‌های غیرسهامی) و معاملات مربوط به سهام خزانه را منعکس کند.

مدیران می‌توانند با بررسی دقیق این صورت مالی، به ارزیابی سیاست تقسیم سود شرکت و پایداری آن، تأثیر برنامه‌های افزایش سرمایه یا بازخرید سهام بر ساختار مالکیت و ارزش سهام، و همچنین چگونگی تأثیرگذاری اقلام غیرعملیاتی و تحقق نیافته (مانند اقلام OCI) بر کل حقوق مالکانه و در نتیجه ثروت سهامداران پی ببرند. این اطلاعات برای تصمیم‌گیری‌های آتی در مورد ساختار بهینه سرمایه، سیاست‌های تأمین مالی و استراتژی‌های بازده به سهامداران بسیار مهم و کاربردی است.

بخش ۶: یادداشت‌های توضیحی همراه صورت‌های مالی: فراتر از اعداد

۶.۱. چرا یادداشت‌های توضیحی بخش جدایی‌ناپذیر صورت‌های مالی هستند؟

یادداشت‌های توضیحی، بخش جدایی‌ناپذیر و بسیار حیاتی از مجموعه کامل صورت‌های مالی یک واحد تجاری محسوب می‌شوند. این یادداشت‌ها، اطلاعات تکمیلی، جزئیات بیشتر، توضیحات و افشاهای لازم را ارائه می‌دهند که اعداد و ارقام خلاصه شده در متن اصلی صورت‌های مالی (شامل صورت وضعیت مالی، صورت سود و زیان جامع، صورت جریان‌های نقدی و صورت تغییرات در حقوق مالکانه) را تکمیل و قابل فهم‌تر می‌کنند.

بدون دسترسی به این یادداشت‌ها، بسیاری از اقلام مندرج در صورت‌های مالی اساسی ممکن است مبهم باقی بمانند یا به طور نادرست تفسیر شوند، که این امر می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های اشتباه توسط سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده‌کنندگان شود. یادداشت‌های توضیحی با فراهم آوردن شفافیت بیشتر، افزایش قابلیت مقایسه بین شرکت‌ها و دوره‌های مالی مختلف، و بهبود توانایی تحلیل ریسک و بازده، نقش کلیدی در ارتقای کیفیت گزارشگری مالی ایفا می‌کنند. استاندارد حسابداری بین‌المللی شماره ۱ (IAS 1) الزام می‌کند که یادداشت‌های توضیحی باید اطلاعاتی در مورد مبنای تهیه صورت‌های مالی و اهم رویه‌های حسابداری خاص استفاده شده در اندازه‌گیری و شناخت اقلام مختلف ارائه دهند.

همچنین، این یادداشت‌ها باید اطلاعاتی را که توسط سایر استانداردهای IFRS الزامی شده و در جای دیگری از صورت‌های مالی اصلی ارائه نشده است، افشا نمایند و در نهایت، اطلاعات اضافی دیگری را که در متن اصلی صورت‌ها نیامده اما برای درک صحیح آن‌ها ضروری و مربوط تلقی می‌شود، در اختیار استفاده‌کنندگان قرار دهند. مدیران هرگز نباید یادداشت‌های توضیحی را به عنوان بخش کم‌اهمیت یا “چاپ ریز” صورت‌های مالی تلقی کنند؛ چرا که این بخش اغلب حاوی اطلاعات حیاتی در مورد مفروضات کلیدی، برآوردهای حسابداری انجام شده توسط مدیریت، و عدم قطعیت‌های موجود است که می‌توانند به طور قابل توجهی بر نتایج مالی گزارش شده و چشم‌انداز آتی شرکت تأثیرگذار باشند.

۶.۲. اطلاعات کلیدی که مدیران باید در یادداشت‌های توضیحی جستجو کنند

یادداشت‌های توضیحی حاوی اطلاعات بسیار متنوعی هستند، اما برخی از افشاها برای مدیران از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.

اهم رویه‌های حسابداری

بخش بنیادینی است که روش‌های مورد استفاده شرکت برای شناخت درآمد، ارزیابی موجودی کالا، استهلاک دارایی‌ها، و سایر موارد بااهمیت را تشریح می‌کند. درک این رویه‌ها برای ارزیابی کیفیت سود و قابلیت مقایسه با سایر شرکت‌ها ضروری است.

قضاوت‌ها و برآوردهای عمده مدیریت

نیز بخش مهمی است که مواردی را که مدیریت در آن‌ها از قضاوت و برآورد قابل توجهی استفاده کرده (مانند تعیین عمر مفید دارایی‌ها، ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول، یا ارزش منصفانه ابزارهای مالی پیچیده) را افشا می‌کند. این افشاها به درک میزان عدم قطعیت در اعداد گزارش شده کمک می‌کند.

بدهی‌های احتمالی و تعهدات،

اطلاعاتی در مورد دعاوی حقوقی بالقوه، ضمانت‌نامه‌های صادر شده، یا سایر تعهدات خارج از ترازنامه که هنوز به عنوان بدهی شناسایی نشده‌اند اما می‌توانند در آینده تأثیر مالی قابل توجهی بر شرکت داشته باشند را ارائه می‌دهد.

معاملات با اشخاص وابسته،

ماهیت و میزان معاملات انجام شده با مدیران، سهامداران عمده، یا سایر شرکت‌های گروه را افشا می‌کند که برای ارزیابی منصفانه بودن این معاملات و تضاد منافع احتمالی مهم است.

رویدادهای پس از تاریخ گزارشگری،

رویدادهای بااهمیتی را که پس از تاریخ ترازنامه اما قبل از انتشار رسمی صورت‌های مالی رخ داده‌اند و می‌توانند بر وضعیت مالی یا عملکرد شرکت تأثیر بگذارند، شرح می‌دهد. علاوه بر این، جزئیات بیشتر در مورد اقلام خاص صورت‌های مالی (مانند تفکیک اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات، یا شرایط و سررسید وام‌های بلندمدت) و اطلاعات مربوط به ابزارهای مالی و ریسک‌های مرتبط با آن‌ها (مانند ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی و ریسک بازار) نیز از جمله مواردی هستند که مدیران باید به دقت بررسی کنند. این افشاها به مدیران کمک می‌کند تا کیفیت سود گزارش شده را بهتر ارزیابی کنند، ریسک‌های پنهان یا کمتر آشکار را شناسایی نمایند و درک عمیق‌تری از عملیات، ساختار مالی و وضعیت کلی شرکت به دست آورند.

جدول ۴: افشاهای کلیدی در یادداشت‌های توضیحی که مدیران باید بررسی کنند

نوع افشا در یادداشت‌ها	اهمیت برای مدیران
اهم رویه‌های حسابداری	درک مبنای محاسبه ؛ ارزیابی کیفیت سود؛ قابلیت مقایسه با سایر شرکت‌ها.
قضاوت‌ها و برآوردهای عمده	شناسایی حوزه‌هایی که در آن‌ها عدم قطعیت وجود دارد؛ ارزیابی میزان اتکاپذیری اعداد گزارش شده.
بدهی‌های احتمالی و تعهدات	آگاهی از ریسک‌های مالی آتی که هنوز در ترازنامه منعکس نشده‌اند؛ برنامه‌ریزی برای مواجهه با پیامدهای احتمالی.
معاملات با اشخاص وابسته	اطمینان از منصفانه بودن معاملات؛ شناسایی تضاد منافع بالقوه؛ ارزیابی تأثیر این معاملات بر عملکرد شرکت.
رویدادهای پس از تاریخ گزارشگری	آگاهی از تحولات مهمی که می‌تواند بر تصمیم‌گیری‌های آتی تأثیر بگذارد، حتی اگر در اعداد دوره جاری منعکس نشده باشد.
جزئیات اقلام خاص	درک عمیق‌تر از ترکیب و ماهیت دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق مالکانه؛ به عنوان مثال، شرایط وام‌ها، ترکیب موجودی کالا.
ابزارهای مالی و ریسک‌ها	ارزیابی نحوه مدیریت ریسک‌های مالی (اعتباری، نقدینگی، بازار) توسط شرکت؛ درک پیچیدگی ابزارهای مالی مورد استفاده.

این جدول به عنوان یک راهنمای عملی برای مدیران عمل می‌کند تا بدانند هنگام بررسی یادداشت‌های توضیحی، که اغلب حجیم و فنی هستند، بر کدام بخش‌ها تمرکز کنند و چگونه این اطلاعات می‌تواند بر ارزیابی آن‌ها از وضعیت شرکت و تصمیمات آتی‌شان تأثیر بگذارد. به عنوان مثال، درک مفروضات کلیدی حسابداری یا بدهی‌های احتمالی عمده می‌تواند مستقیماً بر ارزیابی ریسک و تدوین استراتژی شرکت تأثیر بگذارد.

بخش ۷: ارتباط متقابل صورت‌های مالی اساسی : چگونه همه چیز به هم مرتبط است؟

۷.۱. درک چگونگی تاثیرگذاری اقلام یک صورت مالی بر سایر صورت‌ها

صورت‌های مالی اساسی یک واحد تجاری، اسنادی مجزا و بی‌ارتباط با یکدیگر نیستند؛ بلکه به طور ذاتی و از طریق اقلام متعدد، به شدت به یکدیگر مرتبط و وابسته هستند. درک این ارتباطات برای تحلیل جامع و تفسیر صحیح وضعیت و عملکرد مالی شرکت ضروری است. یکی از کلیدی‌ترین این ارتباطات، سود خالص است که از انتهای صورت سود و زیان جامع به بخش حقوق مالکانه (مشخصاً سرفصل سود انباشته) در صورت وضعیت مالی منتقل می‌شود. همین رقم سود خالص، نقطه شروع محاسبه جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های عملیاتی در صورت جریان‌های نقدی است، البته در صورتی که از روش غیرمستقیم استفاده شود.

” صورت‌های مالی اساسی یک واحد تجاری، اسنادی مجزا و بی‌ارتباط با یکدیگر نیستند “

هزینه استهلاک، که به عنوان یک هزینه غیرنقدی در صورت سود و زیان شناسایی می‌شود، از ارزش دفتری اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات (PP&E) در صورت وضعیت مالی کسر می‌گردد و در محاسبه جریان نقدی عملیاتی (روش غیرمستقیم) به سود خالص اضافه می‌شود. مخارج سرمایه‌ای (CapEx)، یعنی سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت جدید، حساب PP&E را در صورت وضعیت مالی افزایش داده و به عنوان یک خروج وجه نقد در بخش فعالیت‌های سرمایه‌گذاری صورت جریان‌های نقدی منعکس می‌شود. تغییرات در سرمایه در گردش، مانند افزایش یا کاهش در حساب‌های دریافتنی، موجودی کالا یا حساب‌های پرداختنی که در صورت وضعیت مالی نشان داده می‌شوند، مستقیماً بر جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های عملیاتی در صورت جریان‌های نقدی تأثیر می‌گذارند.

فعالیت‌های تأمین مالی، نظیر دریافت وام جدید یا بازپرداخت اصل وام، و همچنین انتشار یا بازخرید سهام، هم بر اقلام بدهی و حقوق مالکانه در صورت وضعیت مالی و هم بر بخش فعالیت‌های تأمین مالی در صورت جریان‌های نقدی اثرگذار هستند. هزینه بهره مرتبط با بدهی‌ها نیز در صورت سود و زیان شناسایی می‌شود. در نهایت، موجودی نقد پایانی دوره که در صورت وضعیت مالی گزارش می‌شود، از جمع جبری موجودی نقد ابتدای دوره با خالص جریان‌های نقدی حاصل از فعالیت‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی طی دوره (که همگی از صورت جریان‌های نقدی به دست می‌آیند) محاسبه می‌گردد. این ارتباطات زنجیره‌وار نشان می‌دهد که چگونه یک رویداد مالی می‌تواند همزمان بر چندین صورت مالی تأثیر بگذارد و چرا تحلیل یکپارچه آن‌ها اهمیت دارد.

۷.۲. اهمیت نگاه یکپارچه به صورت‌های مالی برای مدیران

تحلیل هر یک از صورت‌های مالی اساسی به تنهایی، هرچند می‌تواند اطلاعات مفیدی ارائه دهد، اما برای دستیابی به درک جامع و عمیق از سلامت و عملکرد مالی یک شرکت کافی نیست و حتی ممکن است گمراه‌کننده باشد. به عنوان مثال، یک شرکت ممکن است در صورت سود و زیان خود، سود خالص قابل توجهی را گزارش کند که در نگاه اول نشان‌دهنده عملکرد مطلوب است. اما اگر این سودآوری با جریان نقدی عملیاتی منفی در صورت جریان‌های نقدی همراه باشد (یعنی سود عمدتاً تعهدی بوده و به وجه نقد تبدیل نشده است)، یا اگر صورت وضعیت مالی نشان‌دهنده سطح بالایی از بدهی و اهرم مالی پرریسک باشد، تصویر کلی از پایداری و سلامت مالی شرکت به طور قابل توجهی تغییر خواهد کرد.

مدیران با اتخاذ یک نگاه یکپارچه و بررسی همزمان تمامی صورت‌های مالی و یادداشت‌های توضیحی همراه آن‌ها، می‌توانند تصمیمات متعادل‌تر، آگاهانه‌تر و استراتژیک‌تری در مورد عملیات جاری، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و گزینه‌های تأمین مالی اتخاذ کنند. این رویکرد جامع به مدیران کمک می‌کند تا “نقاط کور” احتمالی را که ممکن است از بررسی جداگانه و منفصل هر صورت مالی پنهان بماند، شناسایی کنند.

به عنوان مثال، یک سرمایه‌گذاری سنگین در دارایی‌های ثابت جدید، که در صورت جریان‌های نقدی (به عنوان خروج وجه نقد سرمایه‌گذاری) و در صورت وضعیت مالی (به عنوان افزایش دارایی‌ها) منعکس می‌شود، باید در نهایت با ایجاد درآمد و سود متناسب در صورت سود و زیان توجیه شود. اگر این ارتباط برقرار نشود، ممکن است نشانه‌ای از تخصیص ناکارآمد منابع یا مشکلات در بازده سرمایه‌گذاری باشد. بنابراین، درک ارتباطات متقابل و تحلیل یکپارچه صورت‌های مالی، مهارتی کلیدی برای راهبری مؤثر و موفقیت‌آمیز کسب‌وکار است.

بخش ۸: آخرین تحولات در استانداردهای IFRS: با تاکید بر IFRS 18

۸.۱. مروری بر تغییرات کلیدی اخیر در استانداردهای گزارشگری مالی

هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری (IASB) به طور مستمر در تلاش است تا با بازنگری و به‌روزرسانی استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS)، کیفیت، شفافیت و قابلیت مقایسه اطلاعات مالی را در سطح جهانی ارتقا دهد. در سال‌های اخیر، چندین استاندارد جدید و اصلاحات مهم در استانداردهای موجود منتشر شده است که تأثیرات قابل توجهی بر نحوه شناسایی، اندازه‌گیری، ارائه و افشای اطلاعات مالی توسط شرکت‌ها داشته‌اند.

از جمله مهم‌ترین این تغییرات می‌توان به استاندارد IFRS 15 با عنوان “درآمد حاصل از قرارداد با مشتریان” اشاره کرد که رویکردی جامع و پنج مرحله‌ای را برای شناخت درآمد ارائه می‌دهد. استاندارد IFRS 16 با عنوان “اجاره‌ها”، تقریباً تمامی قراردادهای اجاره را به ترازنامه شرکت‌های اجاره‌کننده وارد کرده و منجر به شناسایی دارایی حق استفاده و بدهی اجاره شده است. استاندارد IFRS 9 با عنوان “ابزارهای مالی” نیز تغییرات عمده‌ای در طبقه‌بندی و اندازه‌گیری ابزارهای مالی، مدل کاهش ارزش (بر اساس زیان اعتباری مورد انتظار) و حسابداری پوشش ریسک ایجاد کرده است.

علاوه بر این، اصلاحات مهمی در استاندارد IAS 1 در خصوص طبقه‌بندی بدهی‌ها به جاری و غیرجاری، به ویژه در ارتباط با بدهی‌های دارای تعهدات (covenants)، صورت گرفته است. آگاهی مدیران از این تغییرات و درک پیامدهای آن‌ها برای شرکت، امری ضروری است؛ زیرا این استانداردها نه تنها بر ارقام گزارش شده در صورت‌های مالی، بلکه بر سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری، کنترل‌های داخلی، شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs) و حتی تصمیمات استراتژیک شرکت‌ها نیز تأثیرگذارند. هدف نهایی این تحولات، ارائه اطلاعات مربوط‌تر و قابل اتکاتر به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی است، اما اجرای آن‌ها می‌تواند برای شرکت‌ها چالش‌برانگیز بوده و نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، تخصیص منابع کافی و آموزش مناسب کارکنان باشد.

۸.۲. معرفی IFRS 18: تغییرات در نحوه ارائه و افشای صورت‌های مالی و پیامدهای آن برای مدیران

استاندارد IFRS 18 با عنوان “ارائه و افشا در صورت‌های مالی”، که در آوریل ۲۰۲۴ توسط هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری (IASB) منتشر شد، نقطه عطف مهمی در تکامل گزارشگری مالی محسوب می‌شود. این استاندارد جدید، جایگزین استاندارد فعلی IAS 1 “ارائه صورت‌های مالی” خواهد شد و برای دوره‌های گزارشگری سالانه‌ای که از اول ژانویه ۲۰۲۷ یا پس از آن شروع می‌شوند، لازم‌الاجرا خواهد بود، هرچند اجرای زودتر از موعد آن نیز مجاز است. هدف اصلی IFRS 18، بهبود قابلیت مقایسه و افزایش شفافیت در صورت‌های مالی، به ویژه در صورت سود و زیان (که تحت IFRS 18 “صورت عملکرد مالی” نامیده خواهد شد) است.

مهم‌ترین تغییراتی که IFRS 18 به همراه خواهد داشت عبارتند از :

۱. ساختار جدید و طبقه‌بندی شده برای صورت عملکرد مالی:

این استاندارد، درآمدها و هزینه‌ها را به سه طبقه اصلی و مشخص تقسیم می‌کند: عملیاتی، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی. این طبقه‌بندی به استفاده‌کنندگان کمک می‌کند تا منابع مختلف ایجاد سود را بهتر تفکیک و تحلیل کنند.

۲. معرفی جمع‌های فرعی الزامی جدید:

IFRS 18 الزام می‌کند که دو جمع فرعی جدید به طور مشخص در صورت عملکرد مالی ارائه شوند: “سود یا زیان عملیاتی” و “سود یا زیان قبل از تأمین مالی و مالیات بر درآمد”. این جمع‌های فرعی استاندارد شده، قابلیت مقایسه بین شرکت‌ها را افزایش می‌دهند.

۳. نحوه ارائه هزینه‌های عملیاتی:

هزینه‌های عملیاتی باید مستقیماً در متن صورت عملکرد مالی ارائه شوند. شرکت‌ها می‌توانند این هزینه‌ها را بر اساس ماهیت (مانند هزینه استهلاک، هزینه مواد اولیه، هزینه حقوق و دستمزد) یا بر اساس کارکرد (مانند بهای تمام شده فروش، هزینه‌های توزیع و فروش، هزینه‌های اداری) یا به صورت ترکیبی از این دو روش طبقه‌بندی و ارائه کنند. در صورتی که طبقه‌بندی بر اساس کارکرد انتخاب شود، افشاهای بیشتری در مورد ماهیت این هزینه‌ها در یادداشت‌های توضیحی الزامی خواهد بود.

۴. راهنمایی بهبود یافته برای تجمیع و تفکیک اطلاعات:

IFRS 18 راهنمایی‌های دقیق‌تری در مورد چگونگی تجمیع (aggregation) و تفکیک (disaggregation) اطلاعات در صورت‌های مالی ارائه می‌دهد تا از ارائه اطلاعات بیش از حد خلاصه یا بیش از حد جزئی جلوگیری شود.

۵. الزامات افشای جدید برای معیارهای عملکرد تعریف شده توسط مدیریت (MPMs):

این استاندارد، الزامات افشای جدیدی را برای آن دسته از معیارهای عملکردی که توسط مدیریت تعریف و استفاده می‌شوند و در چارچوب GAAP قرار نمی‌گیرند (non-GAAP measures)، اما در تعریف MPMs طبق IFRS 18 می‌گنجند، معرفی می‌کند.

۶. حذف گزینه‌های طبقه‌بندی برای بهره و سود سهام در صورت جریان‌های نقدی:

IFRS 18 گزینه‌های فعلی برای طبقه‌بندی بهره و سود سهام دریافتی و پرداختنی (به عنوان عملیاتی، سرمایه‌گذاری یا تأمین مالی) را در صورت جریان‌های نقدی حذف کرده و الزامات مشخص‌تری را جایگزین می‌کند.

این تغییرات پیامدهای قابل توجهی برای مدیران به همراه خواهد داشت. آن‌ها نیازمند بازنگری در نحوه جمع‌آوری، طبقه‌بندی و تحلیل اطلاعات مالی، به‌روزرسانی سیستم‌های اطلاعاتی حسابداری و فرآیندهای گزارشگری داخلی، و احتمالاً تغییر در شاخص‌های کلیدی عملکرد مورد استفاده برای ارزیابی و ارائه عملکرد شرکت به ذینفعان خواهند بود. IFRS 18 فرصتی برای بهبود کیفیت ارتباطات مالی و ارائه تصویری شفاف‌تر و قابل فهم‌تر از عملکرد شرکت فراهم می‌کند، اما اجرای موفقیت‌آمیز آن نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، درک عمیق از الزامات جدید و تخصیص منابع کافی از سوی مدیریت است.

بخش ۹: نکات کاربردی برای مدیران: استفاده موثر از صورت‌های مالی

۹.۱. ساده‌سازی گزارش‌های مالی برای درک بهتر توسط مدیران غیرمالی

صورت‌های مالی اساسی ، با وجود اهمیت حیاتی‌شان، اغلب برای مدیرانی که پیشینه تخصصی در حوزه مالی و حسابداری ندارند، پیچیده، فنی و حتی دلهره‌آور به نظر می‌رسند. برای اینکه این مدیران بتوانند به طور مؤثر از اطلاعات مندرج در این گزارش‌ها برای تصمیم‌گیری استفاده کنند، ضروری است که تیم مالی شرکت، اطلاعات را به شکلی ساده، قابل فهم و کاربردی ارائه دهد. یکی از مهم‌ترین اقدامات در این راستا، پرهیز از به‌کارگیری بیش از حد اصطلاحات تخصصی و فنی حسابداری و استفاده از زبان ساده و روشن است. در مواردی که استفاده از یک اصطلاح فنی اجتناب‌ناپذیر است، باید توضیح مختصری در مورد معنا و مفهوم آن ارائه شود.

تمرکز باید بر اطلاعات کلیدی، روندهای بااهمیت، و انحرافات قابل توجه از بودجه‌ها یا انتظارات عملکردی باشد، نه ارائه جزئیات بیش از حدی که منجر به سردرگمی شود. استفاده هوشمندانه از ابزارهای بصری مانند نمودارها، گراف‌ها و جداول می‌تواند به تجسم بهتر داده‌های مالی و درک سریع‌تر مفاهیم پیچیده کمک شایانی کند. ارائه خلاصه‌های اجرایی که نکات اصلی و پیامدهای کلیدی هر گزارش را به طور موجز بیان می‌کنند، نیز بسیار مفید است. در واقع، تیم مالی باید نقش یک “مترجم” و “مشاور” را برای مدیران غیرمالی ایفا کند و اطلاعات خام مالی را به بینش‌های عملی و معنادار برای کسب‌وکار تبدیل نماید. هدف نهایی، توانمندسازی تمامی مدیران برای استفاده از اطلاعات مالی به عنوان یک ابزار قدرتمند در جهت بهبود عملکرد و دستیابی به اهداف استراتژیک شرکت است.

۹.۲. معرفی نسبت‌های مالی کلیدی و تکنیک‌های تحلیلی مفید

علاوه بر نسبت‌های مالی که پیشتر در بخش‌های مربوط به هر یک از صورت‌های مالی (مانند نسبت‌های نقدینگی، سودآوری و عملکرد دارایی‌ها) مورد بحث قرار گرفتند، مجموعه‌ای دیگر از نسبت‌ها و تکنیک‌های تحلیلی وجود دارد که می‌تواند به مدیران در ارزیابی عمیق‌تر سلامت و عملکرد مالی شرکت کمک کند.

نسبت‌های اهرمی، مانند نسبت بدهی به حقوق مالکانه (Debt−to−EquityRatio=TotalEquityTotalDebt) یا نسبت بدهی به کل دارایی‌ها (Debt−to−AssetsRatio=TotalAssetsTotalDebt)، میزان اتکای شرکت به تأمین مالی از طریق بدهی و ریسک مالی مرتبط با آن را نشان می‌دهند.

نسبت‌های بازده سرمایه‌گذاری، به ویژه بازده حقوق صاحبان سهام (ROE) (ROE=AverageShareholders′EquityNetIncome)، میزان سودی را که شرکت به ازای هر واحد سرمایه‌گذاری صاحبان سهام ایجاد کرده است، اندازه‌گیری می‌کند و یکی از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی عملکرد برای سهامداران محسوب می‌شود.

یکی از تکنیک‌های تحلیلی قدرتمند، تحلیل DuPont است. این تحلیل، نسبت ROE را به سه جزء اصلی تشکیل‌دهنده آن تجزیه می‌کند:

حاشیه سود خالص (نشان‌دهنده سودآوری عملیاتی)،

گردش مجموع دارایی‌ها (نشان‌دهنده کارایی استفاده از دارایی‌ها) و

ضریب اهرم مالی (نشان‌دهنده میزان استفاده از بدهی برای تأمین مالی دارایی‌ها).

فرمول تحلیل DuPont به این صورت است: ROE=(NetProfitMargin)×(AssetTurnover)×(EquityMultiplier). این تجزیه به مدیران کمک می‌کند تا بفهمند کدام یک از این عوامل، محرک اصلی تغییرات در بازده حقوق صاحبان سهام بوده و بر کدام حوزه‌ها باید برای بهبود عملکرد تمرکز کنند. با این حال، مدیران باید به خاطر داشته باشند که نسبت‌های مالی به تنهایی تصویر کاملی ارائه نمی‌دهند. آن‌ها ابزارهایی برای شناسایی نقاط قوت و ضعف بالقوه هستند، اما برای درک دلایل واقعی پشت این اعداد، نیاز به بررسی عمیق‌تر، پرسیدن سوالات مرتبط و در نظر گرفتن شرایط خاص صنعت و محیط کسب‌وکار شرکت است.

بخش ۱۰: نتیجه‌گیری

خلاصه نکات کلیدی

این یادداشت به بررسی جامع صورت‌های مالی اساسی شامل صورت وضعیت مالی، صورت سود و زیان جامع، صورت جریان‌های نقدی، صورت تغییرات در حقوق مالکانه و یادداشت‌های توضیحی، بر اساس استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) پرداخت. تاکید شد که این صورت‌ها نه تنها الزامات قانونی هستند، بلکه ابزارهای حیاتی برای مدیران جهت ارزیابی عملکرد، مدیریت نقدینگی، تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و راهبری مؤثر کسب‌وکار محسوب می‌شوند. هر یک از این صورت‌ها جنبه متفاوتی از سلامت و عملکرد مالی شرکت را روشن می‌سازد و درک ارتباط متقابل آن‌ها برای دستیابی به یک تصویر کامل و قابل اتکا ضروری است. همچنین، به اهمیت یادداشت‌های توضیحی به عنوان منبعی غنی از اطلاعات تکمیلی و نقش آن‌ها در افزایش شفافیت و درک بهتر اعداد و ارقام ارائه شده در صورت‌های اصلی اشاره گردید.

تاکید بر یادگیری مستمر

دنیای گزارشگری مالی، به ویژه با توجه به پویایی و تکامل مداوم استانداردهای IFRS و تغییرات سریع در محیط کسب‌وکار جهانی، ایستا نیست. استانداردهای جدیدی مانند IFRS 18 در راهند که تغییرات قابل توجهی در نحوه ارائه و افشای اطلاعات مالی ایجاد خواهند کرد. بنابراین، برای مدیران شرکت‌ها ضروری است که دانش و آگاهی خود را در زمینه گزارشگری مالی و استانداردهای مربوطه به طور مستمر به‌روز نگه دارند. این یادگیری مستمر به آن‌ها کمک می‌کند تا نه تنها از انطباق با آخرین الزامات اطمینان حاصل کنند، بلکه بتوانند از اطلاعات مالی به عنوان یک مزیت رقابتی برای بهبود تصمیم‌گیری و راهبری استفاده نمایند. شرکت در دوره‌های آموزشی، مطالعه نشریات تخصصی و مشاوره با کارشناسان مالی می‌تواند در این مسیر بسیار مفید باشد.

دعوت به اقدام

در نهایت، از تمامی مدیران دعوت می‌شود تا به صورت‌های مالی اساسی شرکت خود نه به عنوان یک تکلیف صرف، بلکه به عنوان یک منبع ارزشمند از بینش‌های مدیریتی نگاه کنند. با صرف زمان کافی برای درک، تحلیل و تفسیر این گزارش‌ها، و با استفاده فعال از اطلاعات به دست آمده در فرآیندهای تصمیم‌گیری روزمره و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت، مدیران می‌توانند به طور قابل توجهی به بهبود عملکرد، افزایش سودآوری، مدیریت بهینه منابع و در نهایت، رشد و پایداری شرکت خود کمک کنند. صورت‌های مالی اساسی ، زمانی که به درستی درک و استفاده شوند، می‌توانند قطب‌نمای قابل اعتمادی برای هدایت کسب‌وکار در مسیر موفقیت باشند.

بخش ۱۱: فهرست منابع صورت‌های مالی اساسی

What is the Importance of Financial Statements in Business Operations? – Inkle, accessed June 8, 2025, https://www.inkle.io/blog/importance-of-financial-statements
Financial Statement Presentation: Structure and Requirements – Vintti, accessed June 8, 2025, https://www.vintti.com/blog/financial-statement-presentation-structure-and-requirements
Financial Statement Analysis 101 – PwC, accessed June 8, 2025, https://www.pwc.com/id/en/academy/training-calendar/financial-statement-analysis-101.html
How to Prepare Financial Statements Under IFRS – Reach Reporting, accessed June 8, 2025, https://reachreporting.com/blog/how-to-prepare-financial-statements-under-ifrs
IFRS pocket guide – PwC, accessed June 8, 2025, https://www.pwc.com/jm/en/assets/document/ifrs_pocket_guide_2013.pdf
Part I — IFRS – IAS Plus, accessed June 8, 2025, https://www.iasplus.com/en-ca/standards/part-i-ifrs
IAS 1 — Presentation of Financial Statements – IAS Plus, accessed June 8, 2025, https://www.iasplus.com/en-gb/standards/ias/ias1
IFRS reporting: Audit & assurance: Services – PwC, accessed June 8, 2025, https://www.pwc.com/gx/en/services/audit-assurance/ifrs-reporting.html
www.iasplus.com, accessed June 8, 2025, https://www.iasplus.com/en-ca/standards/part-i-ifrs#:~:text=The%20standard%20requires%20a%20complete,a%20statement%20of%20cash%20flows.
IAS 1 Presentation of Financial Statements – IFRS Foundation, accessed June 8, 2025, https://www.ifrs.org/issued-standards/list-of-standards/ias-1-presentation-of-financial-statements/
Guides to financial statements – KPMG International, accessed June 8, 2025, https://kpmg.com/xx/en/what-we-do/services/audit/corporate-reporting-institute/ifrs/illustrative-financial-statements.html
Don’t Skip the Footnotes! How Notes to Financial Statements Reveal …, accessed June 8, 2025, https://www.wafeq.com/en/learn-accounting/accounting-principles-and-concepts/notes-to-the-financial-statements

———————————————————————————-

برای دریافت مشاوره و نیز آگاهی کامل از شرایط ارائه خدمات حسابداری با ما در تماس باشید :

تلفن ۱ : ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۲

تلفن ۲ : ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۳

فکس : ۸۸۲۰۵۷۶۶ ۲۱ ۹۸++

Email: Info@ArghamNegar.com

صورت‌های مالی اساسی