دارایی‌های بهره‌برداری نشده بر اساس IFRS

مقدمه: اهمیت راهبردی دارایی‌های بهره‌برداری نشده

دارایی‌های بهره‌برداری نشده منابعی هستند که به پتانسیل کامل خود استفاده نمی‌شوند. این دارایی‌ها می‌توانند شامل تجهیزات، تأسیسات، موجودی کالا یا سرمایه انسانی باشند.  این دارایی‌ها صرفاً اقلامی بلااستفاده در ترازنامه نیستند. آنها نماینده یک هزینه پنهان و سرمایه حبس‌شده برای سازمان محسوب می‌شوند.  عدم استفاده مؤثر از این منابع، کارایی عملیاتی را کاهش می‌دهد. این امر ارزش شرکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هدف این مقاله، ارائه یک نقشه راه جامع بر اساس استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) است. این راهنما به شناسایی، حسابداری و مدیریت بهینه

دارایی‌های بهره‌برداری نشده کمک می‌کند. درک صحیح رویه‌های حسابداری، اولین گام برای تبدیل این چالش به یک فرصت است. مدیریت فعال این دارایی‌ها می‌تواند به آزادسازی سرمایه و افزایش بهره‌وری منجر شود.

بخش ۱: شناسایی و طبقه‌بندی دارایی‌های راکد

مفهوم‌شناسی دارایی‌های بهره‌برداری نشده (راکد)

دارایی راکد یا بهره‌برداری نشده، منبعی است که به طور کامل در عملیات روزمره به کار نمی‌رود. این مفهوم فراتر از ماشین‌آلات خاموش است. املاک مازاد و نرم‌افزارهای بدون استفاده نیز در این دسته قرار می‌گیرند. حتی مهارت‌های استفاده نشده کارکنان نیز نوعی دارایی راکد محسوب می‌شود.  باید بین دارایی راکد (Idle) و منسوخ (Obsolete) تفاوت قائل شد. دارایی‌های راکد ممکن است از نظر فناوری کاملاً به‌روز باشند.  اما دارایی‌های منسوخ از نظر تکنولوژیکی قدیمی شده‌اند. یک دارایی راکد می‌تواند کاملاً قابل استفاده و مدرن باشد. اما به دلیل تغییر در استراتژی تولید، دیگر مورد نیاز نیست. این تمایز برای تصمیم‌گیری‌های مدیریتی بسیار حیاتی است. زیرا راهکار مواجهه با هر یک متفاوت خواهد بود.

ریشه‌یابی و علل ایجاد دارایی‌های راکد

برخلاف تصور عمومی، بخش بزرگی از دارایی‌های بهره‌برداری نشده از اقدامات استراتژیک ناشی می‌شوند. حدود ۹۰ درصد این دارایی‌ها محصول تصمیمات برنامه‌ریزی شده هستند. این اقدامات شامل تغییر در جغرافیای تولید یا توسعه ظرفیت است. طرح‌های کاهش هزینه یا به‌روزرسانی فناوری نیز از دیگر دلایل اصلی هستند. سایر علل مانند شکست در طراحی یا مسائل قانونی، سهم کمتری دارند. این آمار نشان می‌دهد که دارایی‌های راکد یک پدیده قابل پیش‌بینی هستند. آنها محصول جانبی تصمیمات مدیریتی محسوب می‌شوند، نه یک اتفاق تصادفی. این درک، پارادایم مدیریت دارایی را تغییر می‌دهد. رویکرد باید از حالت واکنشی به پیشگیرانه تبدیل شود. در فرآیند ارزیابی پروژه‌های سرمایه‌ای جدید، باید سرنوشت دارایی‌های قدیمی لحاظ گردد. با در نظر گرفتن استفاده مجدد از دارایی راکد، می‌توان هزینه‌های پروژه جدید را کاهش داد. این کار ارزش فعلی خالص (NPV) پروژه را بهبود می‌بخشد.  

روش‌های شناسایی و ردیابی

شناسایی مؤثر دارایی‌های بهره‌برداری نشده نیازمند سیستم‌های مدیریت دارایی کارآمد است. روش‌های مختلفی برای این منظور وجود دارد. این روش‌ها شامل ردیابی دارایی (Asset Tracking) و ممیزی‌های دوره‌ای است. تأیید فیزیکی دارایی‌ها و تحلیل نرخ بهره‌برداری نیز بسیار مهم است. نرم‌افزارهای مدیریت دارایی در این زمینه کمک‌کننده هستند. این نرم‌افزارها تاریخچه نگهداری و چرخه عمر دارایی را رصد می‌کنند. به این ترتیب، دارایی‌های با استفاده کم به راحتی شناسایی می‌شوند. باید توجه داشت که بدون داده‌های دقیق و به‌روز، مدیریت مؤثر غیرممکن است. نبود نظارت کافی و مدیریت داده ضعیف از اشتباهات رایج در این حوزه است. این اشتباهات منجر به تداوم ناکارآمدی می‌شوند. 

بخش ۲: رویکرد حسابداری دارایی‌های راکد طبق استاندارد IAS 16

اصل بنیادین: استهلاک برای دارایی راکد متوقف نمی‌شود

استاندارد حسابداری بین‌المللی ۱۶ (IAS 16) یک اصل کلیدی را مشخص می‌کند. طبق بند ۵۵ این استاندارد، استهلاک یک دارایی زمانی آغاز می‌شود که “برای استفاده مهیا باشد”. نکته بسیار مهم این است که استهلاک حتی در صورت راکد شدن دارایی متوقف نمی‌شود. اگر دارایی به طور موقت از استفاده فعال کنار گذاشته شود، باز هم باید مستهلک گردد. توقف استهلاک تنها در دو حالت رخ می‌دهد. حالت اول زمانی است که دارایی به طور کامل مستهلک شده باشد. حالت دوم، طبقه‌بندی دارایی به عنوان “نگهداری شده برای فروش” طبق IFRS 5 است. این قاعده حسابداری یک ابزار حاکمیتی قدرتمند است. شناسایی هزینه استهلاک برای یک دارایی غیرمولد، یک انگیزه اقتصادی قوی ایجاد می‌کند. این امر مدیریت را وادار می‌کند تا به طور فعال با مشکل دارایی‌های بهره‌برداری نشده برخورد کند. این دارایی‌ها به طور مداوم سودآوری را کاهش می‌دهند و نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.

بررسی مجدد عمر مفید و ارزش اسقاط

عمر مفید یک دارایی بر اساس میزان سودمندی مورد انتظار برای واحد تجاری تعریف می‌شود. این تعریف لزوماً با عمر فیزیکی دارایی یکسان نیست. عواملی مانند فرسودگی فیزیکی مورد انتظار در تعیین عمر مفید نقش دارند. این فرسودگی حتی در حالت بیکاری نیز رخ می‌دهد. منسوخ شدن فنی یا تجاری نیز از دیگر عوامل مؤثر است. استاندارد IAS 16 ایجاب می‌کند که عمر مفید و ارزش اسقاط دارایی‌ها بازبینی شوند. این بازبینی باید حداقل در پایان هر سال مالی انجام گیرد. راکد شدن یک دارایی ممکن است یک نشانه مهم باشد. این وضعیت نشان می‌دهد که عمر مفید آن برای شرکت کوتاه‌تر از پیش‌بینی اولیه است. بنابراین، این پارامترها نیاز به بازنگری و تعدیل دارند. هرگونه تغییر در برآوردها به صورت آتی‌نگر طبق استاندارد IAS 8 اعمال می‌شود. 

تأثیر روش‌های استهلاک

روش استهلاک باید الگوی مصرف منافع اقتصادی دارایی را به درستی منعکس کند. روش‌های متداول شامل خط مستقیم، مانده نزولی و تعداد تولید است. انتخاب روش استهلاک پیامدهای مهمی برای

دارایی‌های بهره‌برداری نشده دارد. در روش خط مستقیم، هزینه استهلاک یک دارایی راکد در طول زمان ثابت باقی می‌ماند. این هزینه بدون توجه به سطح فعالیت، به صورت دوره‌ای شناسایی می‌شود. اما در روش مبتنی بر استفاده، مانند روش تعداد تولید، وضعیت متفاوت است. در این روش، هزینه استهلاک در دوره‌ای که تولیدی وجود ندارد، می‌تواند صفر باشد. این یک تمایز بسیار مهم است. انتخاب اولیه روش استهلاک باید مبتنی بر قضاوت حرفه‌ای باشد. این انتخاب پیامدهای مستقیمی بر صورت سود و زیان در دوره‌های رکود یا عدم فعالیت دارد.

بخش ۳: آزمون کاهش ارزش برای دارایی‌های راکد طبق استاندارد IAS 36

راکد شدن دارایی به عنوان یک نشانه کلیدی کاهش ارزش

استاندارد حسابداری بین‌المللی ۳۶ (IAS 36) فهرستی از نشانه‌های کاهش ارزش ارائه می‌دهد. این نشانه‌ها به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند. راکد شدن یک دارایی به صراحت به عنوان یک نشانه داخلی کاهش ارزش ذکر شده است. برنامه‌ریزی برای واگذاری یا بازسازی عملیات نیز از دیگر نشانه‌های مهم است. وجود چنین نشانه‌ای، واحد تجاری را ملزم به انجام آزمون کاهش ارزش رسمی می‌کند. این آزمون برای

دارایی‌های بهره‌برداری نشده یک الزام است، نه یک انتخاب. این اولین گام در فرآیندی است که واقعیت اقتصادی دارایی را در صورت‌های مالی منعکس می‌کند. حسابداری یک دارایی راکد یک فرآیند دومرحله‌ای است. ابتدا، استهلاک طبق IAS 16 ادامه می‌یابد و مبلغ دفتری را کاهش می‌دهد. سپس، خود “راکد بودن” باعث اجرای آزمون کاهش ارزش طبق IAS 36 می‌شود. این آزمون می‌تواند مبلغ دفتری را باز هم کاهش دهد.

فرآیند آزمون کاهش ارزش: مقایسه مبلغ دفتری و مبلغ بازیافتنی

یک دارایی زمانی دچار کاهش ارزش شده است که مبلغ دفتری آن از مبلغ بازیافتنی فراتر رود. مبلغ دفتری (Carrying Amount) همان ارزشی است که دارایی در دفاتر ثبت شده است. مبلغ بازیافتنی (Recoverable Amount) به عنوان “رقم بالاتر” از بین دو معیار تعریف می‌شود. معیار اول، ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش (Fair Value less Costs to Sell یا FVLCS) است. معیار دوم، ارزش در حال استفاده (Value in Use یا VIU) است. اگر هر یک از این دو معیار بالاتر از مبلغ دفتری باشد، دارایی کاهش ارزش ندارد. در غیر این صورت، زیان کاهش ارزش شناسایی می‌شود. این فرآیند تضمین می‌کند که دارایی‌ها با ارزشی بیش از آنچه قابل بازیافت است، در ترازنامه نشان داده نشوند.

چالش محاسبه مبلغ بازیافتنی برای دارایی راکد

ارزش در حال استفاده (VIU) بر اساس ارزش فعلی جریان‌های نقدی آتی محاسبه می‌شود. این جریان‌ها باید ناشی از “استفاده مستمر” از دارایی باشند. برای یک دارایی که راکد است، وضعیت پیچیده می‌شود. چنین دارایی جریانات نقدی ورودی تولید نمی‌کند. بنابراین، VIU آن به احتمال زیاد صفر یا حتی منفی خواهد بود. این چالش محاسباتی یک پیامد استراتژیک مهم دارد. از آنجا که VIU برای یک دارایی راکد ناچیز است، مبلغ بازیافتنی آن عملاً محدود می‌شود. این مبلغ به ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش (FVLCS) نزدیک خواهد بود. این امر مدیریت را وادار به یک ارزیابی واقع‌بینانه و بازارمحور از دارایی می‌کند. آزمون حسابداری کاهش ارزش، در عمل به یک تحلیل “فروش یا تغییر کاربری” تبدیل می‌شود. این آزمون هزینه پنهان دارایی‌های بهره‌برداری نشده را به یک زیان شفاف در صورت‌های مالی تبدیل می‌کند.

شناسایی، تخصیص و برگشت زیان کاهش ارزش

زیان کاهش ارزش به عنوان مابه‌التفاوت مبلغ دفتری و مبلغ بازیافتنی تعریف می‌شود. این زیان باید فوراً در صورت سود و زیان شناسایی گردد. البته یک استثنا وجود دارد. اگر دارایی قبلاً تحت مدل تجدید ارزیابی، افزایش ارزش داشته باشد، زیان ابتدا از محل مازاد تجدید ارزیابی کسر می‌شود. اگر زیان مربوط به یک واحد مولد نقد (CGU) باشد، نحوه تخصیص آن مشخص است. زیان ابتدا به سرقفلی تخصیص یافته به آن واحد اختصاص می‌یابد. سپس باقیمانده زیان به سایر دارایی‌های واحد به تناسب تسهیم می‌شود. برگشت زیان کاهش ارزش برای همه دارایی‌ها به جز سرقفلی امکان‌پذیر است. این برگشت در صورت بهبود شرایطی که منجر به کاهش ارزش شده بود، انجام می‌شود. اما مبلغ برگشت محدود است. مبلغ دفتری جدید نباید از مبلغی که دارایی بدون کاهش ارزش قبلی می‌داشت، بیشتر شود. 

بخش ۴: طبقه‌بندی مجدد: دارایی‌های نگهداری شده برای فروش طبق IFRS 5

معیارهای طبقه‌بندی به عنوان “نگهداری شده برای فروش”

یک دارایی غیرجاری زمانی به عنوان “نگهداری شده برای فروش” (HFS) طبقه‌بندی می‌شود که شرایط خاصی را احراز کند. طبق استاندارد IFRS 5، مبلغ دفتری این دارایی‌ها باید عمدتاً از طریق “فروش” بازیافت شود، نه “استفاده مستمر”. برای این طبقه‌بندی، معیارهای سختگیرانه‌ای وجود دارد. دارایی باید برای فروش فوری در وضعیت فعلی خود در دسترس باشد. مدیریت باید به یک برنامه فروش مشخص و مدون متعهد باشد. بازاریابی فعال برای یافتن خریدار باید آغاز شده باشد. همچنین فروش باید در طی یک سال بسیار محتمل (highly probable) باشد. مرز بین “دارایی راکد” و “دارایی نگهداری شده برای فروش”، قصد و تعهد مدیریت است. یک دارایی راکد در وضعیت بلاتکلیفی قرار دارد. اما دارایی HFS دارای یک برنامه فروش مشخص، فعال و مستند است. این تمایز حیاتی است زیرا رویه حسابداری را به کلی تغییر می‌دهد.

اندازه‌گیری و توقف استهلاک پس از طبقه‌بندی

بلافاصله پس از طبقه‌بندی یک دارایی به عنوان HFS، رویه حسابداری آن تغییر می‌کند. مهم‌ترین تغییر، توقف کامل استهلاک دارایی است. این دارایی‌ها دیگر بر اساس بهای تمام شده تاریخی مستهلک نمی‌شوند. در عوض، آنها بر اساس یک معیار جدید اندازه‌گیری می‌شوند. این معیار، “اقل مبلغ دفتری و ارزش منصفانه پس از کسر مخارج فروش” است. این دارایی‌ها همچنین در ترازنامه به صورت جداگانه ارائه می‌شوند. آنها از بخش دارایی‌های غیرجاری به بخش دارایی‌های جاری منتقل می‌شوند. این تغییرات می‌توانند صورت‌های مالی را “پاکسازی” کنند. توقف استهلاک، سودآوری را در کوتاه‌مدت بهبود می‌بخشد. انتقال به دارایی‌های جاری نیز نسبت‌های نقدینگی را بهتر نشان می‌دهد. این موضوع ممکن است انگیزه‌ای برای مدیریت ایجاد کند. اما معیارهای سختگیرانه IFRS 5 به عنوان یک مکانیزم کنترلی عمل می‌کند. این معیارها از طبقه‌بندی فرصت‌طلبانه دارایی‌های بهره‌برداری نشده جلوگیری می‌کنند.

رویکرد حسابداری برای دارایی‌های کنار گذاشته شده (Abandoned Assets)

رویکرد حسابداری برای دارایی‌هایی که قرار است کنار گذاشته شوند، متفاوت است. یک دارایی غیرجاری که واحد تجاری قصد کنار گذاشتن آن را دارد، به عنوان “نگهداری شده برای فروش” طبقه‌بندی نمی‌شود. دلیل این امر واضح است. مبلغ دفتری این دارایی از طریق استفاده مستمر (تا لحظه کنار گذاشتن) و نه فروش، بازیافت می‌شود. بنابراین، این دارایی‌ها مشمول الزامات IFRS 5 قرار نمی‌گیرند. آنها تا زمان حذف نهایی از دفاتر، همچنان تحت قوانین استانداردهای IAS 16 و IAS 36 باقی می‌مانند. این بدان معناست که استهلاک آنها ادامه می‌یابد. همچنین در صورت وجود نشانه‌های کاهش ارزش، باید مورد آزمون قرار گیرند. این تمایز از طبقه‌بندی نادرست دارایی‌ها و ارائه اطلاعات گمراه‌کننده جلوگیری می‌کند.

بخش ۵: الزامات افشا در صورت‌های مالی

افشای دارایی‌های راکد و کاهش ارزش (IAS 1, 16, 36)

استاندارد IAS 16 افشای مبلغ دارایی‌های بهره‌برداری نشده را “تشویق” می‌کند اما الزامی نمی‌داند. با این حال، استاندارد IAS 1 واحدهای تجاری را ملزم به افشای اطلاعات بااهمیت می‌کند. کمیته تفسیر IFRS تأکید کرده که این اطلاعات در شرایط اقتصادی نامساعد اهمیت ویژه‌ای دارند. در مقابل، الزامات افشا برای زیان کاهش ارزش تحت IAS 36 بسیار گسترده و الزامی است. این موارد شامل افشای رویدادها و شرایط منجر به زیان است. همچنین مبلغ بازیافتنی و مفروضات کلیدی مورد استفاده در محاسبات باید افشا شود. این مفروضات شامل نرخ تنزیل و نرخ رشد است. ارائه تحلیل حساسیت نیز از دیگر الزامات مهم است. کیفیت افشا در این زمینه، شاخصی برای سنجش کیفیت مدیریت و شفافیت شرکت است. افشای حداقلی می‌تواند نشان‌دهنده یک رویکرد واکنشی باشد. اما افشای شفاف و جامع، نشان‌دهنده یک مدیریت آگاه و پاسخگو است.

ارائه و افشای دارایی‌های نگهداری شده برای فروش (IFRS 5)

استاندارد IFRS 5 الزامات ارائه و افشای مشخصی برای دارایی‌های طبقه‌بندی شده به عنوان HFS دارد. این استاندارد نیازمند ارائه جداگانه دارایی‌های HFS در ترازنامه است. بدهی‌های مرتبط با این دارایی‌ها نیز باید به صورت جداگانه نمایش داده شوند. این جداسازی به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی کمک می‌کند تا وضعیت نقدینگی و ساختار مالی شرکت را بهتر درک کنند. علاوه بر ارائه جداگانه، افشاهای دیگری نیز در یادداشت‌های توضیحی مورد نیاز است. باید شرحی از دارایی یا گروه واگذاری ارائه شود. همچنین حقایق و شرایط پیرامون فروش و زمان‌بندی مورد انتظار آن باید افشا گردد.  هرگونه سود یا زیان شناسایی شده در اندازه‌گیری اولیه و بعدی این دارایی‌ها نیز باید به وضوح در یادداشت‌ها توضیح داده شود. این افشاها شفافیت لازم را برای ارزیابی تأثیر مالی این تصمیم استراتژیک فراهم می‌کنند.

بخش ۶: مدیریت بهینه و نتیجه‌گیری

راهکارهای راهبردی برای بهینه‌سازی دارایی‌های راکد

حسابداری صحیح دارایی‌های بهره‌برداری نشده تنها بخشی از ماجراست. بخش دیگر، مدیریت راهبردی این منابع برای بازگرداندن ارزش به سازمان است. راهکارهای عملی متعددی برای این منظور وجود دارد. اولین راهکار، تخصیص مجدد دارایی به بخش‌های دیگر سازمان است. ممکن است یک تجهیزات در یک دپارتمان بلااستفاده باشد اما در بخش دیگری مورد نیاز باشد. راهکار دوم، اجاره یا لیزینگ دارایی‌های راکد به شرکت‌های دیگر است. این کار می‌تواند یک جریان درآمدی جدید برای سازمان ایجاد کند. سومین راهکار، فروش یا اسقاط دارایی‌های منسوخ است. این اقدام باعث آزادسازی سرمایه و کاهش هزینه‌های نگهداری می‌شود. در نهایت، اجرای برنامه‌های نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه می‌تواند عملکرد دارایی‌ها را بهینه کرده و از راکد شدن آنها جلوگیری کند.  این اقدامات تئوری حسابداری را به تصمیمات عملی مدیریتی پیوند می‌دهند.

نتیجه‌گیری: مدیریت فعالانه به عنوان یک مزیت رقابتی

این گزارش نشان داد که دارایی‌های بهره‌برداری نشده یک موضوع پیچیده با ابعاد مختلف است. این ابعاد شامل جنبه‌های عملیاتی، استراتژیک و حسابداری می‌شود. رویه‌های حسابداری تحت IFRS به گونه‌ای طراحی شده‌اند که این دارایی‌ها را از سایه خارج کنند. تداوم استهلاک طبق IAS 16 و الزام به آزمون کاهش ارزش طبق IAS 36، هزینه‌های پنهان را آشکار می‌سازد. این استانداردها، دارایی‌های راکد را به یک دغدغه مدیریتی شفاف تبدیل می‌کنند. مدیریت فعال و پیشگیرانه این دارایی‌ها تنها یک الزام برای انطباق با استانداردها نیست. بلکه این رویکرد یک عامل کلیدی برای بهبود کارایی و کاهش هزینه‌ها است. در نهایت، مدیریت بهینه این دارایی‌ها می‌تواند به یک مزیت رقابتی پایدار برای سازمان تبدیل شود. 

————————————————————————————-

برای دریافت مشاوره و نیز آگاهی کامل از شرایط ارائه خدمات با ما در تماس باشید :

تلفن ۱ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۲

تلفن ۲ :  ۰۲۱۸۸۱۹۱۴۸۳

فکس :    ۸۸۲۰۵۷۶۶   ۲۱  ۹۸++